22 marca 2023 r. prezydent podpisał dużą nowelizację Kodeksu postępowania cywilnego1 (dalej nowelizacja), która w przeważającej mierze wejdzie w życie 1 lipca br., a w pewnej części stanowi już obowiązujące prawo, począwszy od 15 kwietnia br.2 Z blisko 150 zmian w procedurze cywilnej w tym tekście przyjrzymy się wybranym modyfikacjom w zakresie postępowania rozpoznawczego.
Do 100 tys. zł wzrośnie wartość przedmiotu sporu decydująca o właściwości sądów okręgowych z jednoczesnym usunięciem dotychczasowego wyłączenia ich kognicji w zakresie spraw o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (art. 17 pkt 4 k.p.c.). Ponad 16 lat obowiązywania dotychczasowych progów w świetle zmian gospodarczych, które zaszły w tym czasie, a także chęć odciążenia sądów okręgowych to główne motywy tej zmiany[1].
Pouczenia i przygotowanie rozprawy
Lipcowa reforma k.p.c. z 2019 r.[2] wprowadziła przepis art. 156(1) k.p.c., który umożliwił przewodniczącemu pouczyć strony na posiedzeniu o prawdopodobnym wyniku sprawy w świetle zgłoszonych do tej chwili twierdzeń i dowodów. Ustawodawca dostrzegł lukę systemową i postanowił wzmocnić pozycję sędziów w ten sposób, że rozszerzył katalog wyjątków od okoliczności uzasadniających wyłączenie sędziego w art. 49 § 2 k.p.c., dodając tam wprost „udzielanie pouczeń”.
Nowelizacja rozbudowuje też wprowadzony w 2019 r. w art. 53(1) k.p.c. zakaz nadużycia prawa procesowego przez stronę, poszerzając katalog niedopuszczalnych wniosków o wyłączenie sędziego o sędziów niebędących członkiem składu orzekającego. Ma to na celu wyeliminowanie patologii masowego składania wniosków o wyłączenie wszystkich sędziów danego wydziału czy nawet całego sądu.
Jednocześnie doprecyzowaniu uległ art. 156(1) k.p.c., gdzie ustawodawca w nowym paragrafie drugim wskazuje, że takie pouczenie może obejmować w szczególności wyrażenie poglądu co do wykładni przepisów prawa mogących znaleźć zastosowanie w sprawie, jak też co do faktów, które na danym etapie sprawy mogą zostać uznane za bezsporne lub dostatecznie wykazane.
Czas pokaże, czy wyżej wymienione mechanizmy zabezpieczenia sędziów przyczynią się do zwiększonego korzystania z pouczeń, które dziś należą raczej do rzadkości.
Wyrazem chęci ożywienia przepisów dotyczących posiedzeń przygotowawczych są m.in. zmiany porządkujące plan rozprawy[3] oraz rezygnacja z obowiązkowego wzywania przedstawicieli stron na posiedzenie przygotowawcze w sytuacji, gdy udział pełnomocnika będzie wystarczający – art. 205(4) § 1(1) k.p.c.
Zmiany w zażaleniach
Postanowienia w zakresie sprostowania lub wykładni orzeczenia albo ich odmowa nie będą już więcej podlegały tzw. zażaleniom poziomym, ale poszerzają katalog zawarty w art. 394 k.p.c. w jego nowym punkcie 5(1) paragrafu pierwszego i będą podlegać rozpoznaniu przez sąd drugiej instancji. Ponadto w nowym paragrafie czwartym art. 394 k.p.c. ustawodawca przesądził, że jeżeli przepis szczególny przewiduje, że stronie przysługuje zażalenie na postanowienie sądu, ale nie określa, jaki sąd ma je rozpoznać, zażalenie rozpoznaje sąd drugiej instancji. Jednocześnie rozszerzono zakres zażaleń poziomych o szereg postanowień, w tym m.in. o odrzuceniu skargi na wznowienie postępowania oraz orzeczenia w przedmiocie odmowy zwolnienia od kosztów sądowych – art. 394(2) k.p.c. Wreszcie sąd pierwszej instancji zyskuje nowe uprawnienie w postaci kontroli, czy zażalenie jest spóźnione lub z mocy prawa niedopuszczalne, a jeśli tak, będzie mógł je odrzucić w składzie jednego sędziego (art. 395 § 1 k.p.c.).
Postępowanie „konsumenckie”
Nowelizacja wprowadza nowe postępowanie odrębne z udziałem konsumentów: art. 458(14) k.p.c. – art. 458(16) k.p.c., zgodnie z którymi konsument m.in. będzie mógł wytoczyć powództwo również przed sąd właściwy dla miejsca swojego zamieszkania, przedsiębiorca zaś będzie podlegał ścisłym terminom w zakresie prekluzji dowodowej. Jeśli zaś przedsiębiorca przed wytoczeniem powództwa zaniechał próby dobrowolnego rozwiązania sporu, uchylił się od udziału w niej lub uczestniczył w niej w złej wierze i przez to przyczynił się do zbędnego wytoczenia powództwa lub wadliwego określenia przedmiotu sprawy, niezależnie od wyniku sprawy sąd będzie mógł obciążyć go kosztami procesu w całości lub części, a w uzasadnionych przypadkach nawet podwyższyć je, jednak nie więcej niż dwukrotnie.
Pozostałe zmiany
Dodanie § 2 do art. 88 k.p.c. doprecyzowuje, że możliwe jest upoważnienie kogoś wyłącznie do odbioru pism sądowych. Ponadto ustawodawca rozszerzył w art. 91 k.p.c. zakres pełnomocnictwa procesowego, które będzie obejmowało z mocy prawa wszystkie łączące się ze sprawą czynności procesowe, nie wyłączając powództwa wzajemnego, skargi kasacyjnej, skargi o wznowienie postępowania i postępowania wywołanego ich wniesieniem, jak też wniesieniem interwencji głównej przeciwko mocodawcy. Ustawodawca zdecydował również, że w przypadku odsetek od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu o obowiązku ich zapłaty sąd ma orzekać z urzędu – nowe zdanie trzecie w art. 98 § 1(1) k.p.c.
Kolejna zmiana techniczna to zastąpienie w art. 126 § 2 pkt 1 k.p.c. „adresu do korespondencji” zwrotem „adres do doręczeń”, który będzie wówczas spójny z dotychczasowym art. 133 § 2(1) k.p.c. mówiącym o doręczeniach właśnie w kontekście przedsiębiorców wpisanych do CEIDG.
Co najmniej zastanawiający jest art. 128(1) k.p.c., zgodnie z którym pismo wnoszone przez stronę zastępowaną przez profesjonalistę powinno zawierać wyraźnie wyodrębnione oświadczenia, twierdzenia oraz wnioski, w tym wnioski dowodowe (zbędna powtórka z art. 126 k.p.c. oraz art. 235(1) k.p.c.?), a w szczególności zupełnie nowa sankcja, jaką wprowadza w swoim zdaniu drugim.Jeżeli bowiem pismo zawiera uzasadnienie, wnioski dowodowe zgłoszone tylko w tym uzasadnieniu nie wywołują skutków, jakie ustawa wiąże ze zgłoszeniem ich przez stronę. Profesjonaliści dostają więc dodatkowe ostrzeżenie, aby przypadkiem nie zapomnieć o wyszczególnieniu wniosków na pewno w petitum swoich pism procesowych.
Ujednoliceniu podlega również nomenklatura związana z doręczeniami, gdyż „przesyłkę poleconą” ustawodawca zastępuje nadaniem pisma za pośrednictwem operatora, o którym mowa w art. 165 § 2 k.p.c. (art. 132 § 1 k.p.c.), co ma rozwiać powstałe wątpliwości interpretacyjne na tle nadawania pism procesowych w formie paczki pocztowej, a nie listu[4].
W art. 136 § 5 k.p.c. dodano obowiązek dla przedsiębiorców wpisanych do CEIDG dotyczący zawiadamiania sądu o każdej zmianie adresu do doręczeń, umożliwiając tym samym zastosowanie sankcji pozostawienia pisma sądowego w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia z art. 136 § 2–3 k.p.c., co w świetle dotychczasowej wykładni Sądu Najwyższego[5] było niemożliwe.
Z kolei to, co jest obecnie możliwe na mocy art. 15 zzs(2) ustawy covidowej[6], tj. możliwość zamknięcia rozprawy na posiedzeniu niejawnym po uprzednim odebraniu od stron pisemnych stanowisk, doczekało się implementacji na stałe w nowym przepisie art. 224 § 3 k.p.c. A to pewnie nie ostatnia taka implementacja (i dobrze), bo już możemy przeczytać, że np. zdalne rozprawy mają z nami zostać na stałe[7].
[1]1 Ustawa z 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 614).
2 Art. 31 nowelizacji.
Uzasadnienie, s. 1–2, https://www.sejm.gov.pl/Sejm9.nsf/druk.xsp?nr=2650 [dostęp: 10 maja 2023 r.].
[2] Ustawa z 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1469 z późn. zm.).
[3] Art. 1 pkt 29–36 nowelizacji.
[4] Uzasadnienie, s. 10.
[5] Uchwała SN z 8 listopada 2006 r., III CZP 103/06, LEX nr 197687.
[6] Ustawa z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2095 z późn. zm.).
[7] https://www.rp.pl/sady-i-trybunaly/art38278571-zdalne-rozprawy-maja-zostac-na-stale [dostęp: 11 maja 2023 r.].
