W sytuacji, gdy pracownik podatnika VAT wystawił fałszywą fakturę, posługując się tożsamością pracodawcy bez jego wiedzy i zgody, pracodawca może uwolnić się od odpowiedzialności, wykazując, że dochował należytej staranności w nadzorze nad pracownikiem. To pracownika należy uznać za osobę wykazującą VAT w rozumieniu art. 203 dyrektywy. Tak orzekł Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, rozpatrując pytanie prejudycjalne Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Spór w ważnej sprawie, w której rozstrzygał Europejski Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, sprowadzał się zasadniczo do odpowiedzi, czy w sytuacji, gdy pracownik podatnika wystawił bez wiedzy i zgody tego podatnika fałszywą fakturę z wykazanym podatkiem, za osobę, która wykazuje podatek na fakturze, zobowiązaną do jego zapłaty, należy w świetle art. 203 dyrektywy Rady 2006/112/WE uznać: podatnika, którego danymi bezprawnie posłużono się w treści faktury, czy też pracownika, który bezprawnie wykazał na fakturze podatek, wykorzystując dane podmiotu będącego podatnikiem VAT. Na tle zbliżonych stanów faktycznych w krajowym orzecznictwie sądów administracyjnych wyrażane są w tej kwestii dwa odrębne stanowiska.
W wyniku kontroli podatkowej i postępowania podatkowego wykryto czteroletni proceder wystawiania pustych faktur i ustalono, że spółka wystawiła w okresie od stycznia 2010 r. do kwietnia 2014 r. 1679 nierzetelnych faktur VAT (nieodzwierciedlających rzeczywistej sprzedaży towarów) na rzecz podmiotów, które dokonały rozliczenia wykazanego w tych fakturach VAT. Nierzetelne faktury VAT nie były zaewidencjonowane w rejestrze sprzedaży spółki, a wykazany w nich podatek należny nie był odprowadzony do budżetu państwa ani nie został rozliczony w żadnym z rozliczeń podatkowych spółki.
Okazało się, że sporne faktury z danymi spółki wystawiane były bez jej wiedzy i zgody przez pracownicę spółki będącą kierownikiem jednej ze stacji paliw należących do spółki. Do kopii fałszywych faktur VAT dołączane były paragony fiskalne, które jednak nie odpowiadały czynnościom określonym w wystawianych fakturach. Proceder został ujawniony przez przedstawicieli zarządu spółki. Pracownica handlowała pustymi fakturami, a podmioty je nabywające wykorzystywały je w celu oszustw podatkowych. Jako wystawcę faktur wskazywano spółkę, a nierzetelne faktury różniły się, zwłaszcza graficznie, od faktur wystawianych w systemie informatyczno-księgowym na stacji paliw. Były one wystawiane poza tym systemem, nieprzekazywane do księgowości spółki i nieujawniane przez nią w deklaracjach.
Pracownica przyznała się do nielegalnego wykorzystywania danych spółki i czerpania korzyści z tego procederu. Wobec niej prowadzone jest postępowanie karne. Kobieta zapewniła, że zarząd spółki nie był o procederze informowany. Niemniej współpracowała z pracownikami stacji paliw, którzy gromadzili dla niej paragony fiskalne i byli za to wynagradzani.
Dyrektor Izby Administracji Skarbowej utrzymał w mocy decyzję naczelnika urzędu skarbowego określającą kwoty zobowiązań podatkowych w VAT z tytułu wystawionych przez cztery lata pustych faktur.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie wyrokiem z 23 lutego 2018 r. oddalił skargę spółki na decyzję DIAS. Sąd w pełni podzielił argumentację organu odwoławczego (I SA/Lu 987/17).
NSA powziął wątpliwość
NSA rozpoznający skargę kasacyjną spółki uznał, że jej rozstrzygnięcie wymaga dokonania przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wykładni oraz zasad stosowania art. 203 dyrektywy 2006/112/WE. W skardze kasacyjnej sformułowano zarzut naruszenia art. 108 ust. 1 ustawy o VAT, który stanowi implementację art. 203 dyrektywy 2006/112/WE.
NSA skierował do TSUE pytanie prejudycjalne: czy art. 203 dyrektywy Rady 2006/112/WE z 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej należy rozumieć w ten sposób, że w sytuacji, gdy pracownik podatnika VAT wystawił fałszywą fakturę z wykazanym VAT, na której wykazał dane pracodawcy jako podatnika, bez jego wiedzy i zgody, za osobę, która wykazuje VAT na fakturze, zobowiązaną do zapłaty VAT, należy uznać: l podatnika VAT, którego danymi bezprawnie posłużono się w treści faktury, czy też pracownika, który bezprawnie wykazał VAT na fakturze, wykorzystując dane podmiotu będącego podatnikiem VAT. Ponadto NSA zapytał, czy dla odpowiedzi, kogo uznać w rozumieniu art. 203 ww. dyrektywy Rady 2006/112/WE za osobę, która wykazuje VAT na fakturze, zobowiązaną do zapłaty VAT w okolicznościach jak w punkcie 1, istotne jest, czy podatnikowi VAT zatrudniającemu pracownika, który bezprawnie wykazał na fakturze VAT dane zatrudniającego go podatnika, można zarzucić brak należytej staranności w nadzorze nad pracownikiem (postanowienie z 26 maja 2022 r., IFSK 1212/18).
TSUE: Trzeba wykazać należytą staranność
30 stycznia 2023 r. TSUE stwierdził, że art. 203 dyrektywy Rady 2006/112/WE z 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej należy interpretować w ten sposób, że: w sytuacji, gdy pracownik podatnika podatku od wartości dodanej (VAT) wystawił fałszywą fakturę wykazującą VAT, posługując się tożsamością pracodawcy jako podatnika bez jego wiedzy i zgody, pracownika tego należy uznać za osobę wykazującą VAT w rozumieniu tego art. 203, chyba że podatnik ten nie dochował należytej staranności, rozsądnie wymaganej w celu kontrolowania działań wspomnianego pracownika (C-442/22). TSUE przypomniał, że jeżeli istnieją przesłanki, by podejrzewać nieprawidłowości lub oszustwo, przezorny przedsiębiorca powinien w zależności od okoliczności konkretnego przypadku zasięgnąć informacji na temat podmiotu, u którego zamierza nabyć towary lub usługi, w celu upewnienia się co do jego wiarygodności (wyrok z 21 czerwca 2012 r., Mahagében i Dávid, C-80/11 i C-142/11, EU:C:2012:373, pkt 60). TSUE wskazał, że podobny obowiązek należytej staranności powinien w ramach art. 203 dyrektywy VAT ciążyć na pracodawcy w odniesieniu do jego pracownika, w szczególności, gdy pracownik ten jest zobowiązany do wystawiania faktur VAT w imieniu i na rzecz swojego pracodawcy. Nie można uznać takiego pracodawcy będącego podatnikiem VAT za działającego w dobrej wierze, jeżeli nie dochował on należytej staranności wymaganej w celu kontrolowania działań swojego pracownika i uniknięcia w ten sposób możliwości wykorzystania przez tego pracownika jego danych identyfikacyjnych do celów VAT do wystawiania fałszywych faktur w celu popełnienia oszustwa. W takiej sytuacji pracodawcy można przypisać noszące znamiona oszustwa działania jego pracownika i należy uznać, że jest on osobą, która wykazała VAT na spornych fakturach w rozumieniu tego art. 203.
TSUE wskazał, że w takich okolicznościach do organu podatkowego lub do sądu rozpatrującego sprawę należy dokonanie całościowej oceny wszystkich istotnych okoliczności w celu ustalenia, czy podatnik, którego dane identyfikacyjne do celów VAT zostały przywłaszczone przez jego pracownika do wystawiania fałszywych faktur w celu popełnienia oszustwa, wykazał się należytą starannością wymaganą w celu kontrolowania działań tego pracownika. Jeżeli tak nie jest, podatnik ten jest zobowiązany do zapłaty VAT wykazanego na tych fakturach zgodnie z art. 203 dyrektywy VAT. Wyrok TSUE ma istotne znaczenie dla kształtowania praktyki organów i sądów administracyjnych co do bezwarunkowej odpowiedzialności pracodawcy za fikcyjne faktury wystawione z wykorzystaniem danych pracodawcy, bez jego wiedzy i woli. TSUE określił warunek wyłączenia odpowiedzialności pracodawcy. Stwierdził, że jest to możliwe, o ile dochował on należytej staranności, wymaganej w celu kontrolowania działań swojego pracownika. Wystarczy zwykły nadzór nad pracownikiem. Szersza i dokładniejsza kontrola jest wskazana wtedy, gdy wymagają tego okoliczności, gdy wskazują, że jest ona uzasadniona. Trybunał pozostawił sądowi krajowemu ocenę całokształtu wszystkich istotnych okoliczności w celu ustalenia, czy podatnik (pracodawca) wykazał się należytą starannością. Zatem NSA ponownie zajmie się sprawą.
