Drugi raz w historii egzamin radcowski został przeprowadzony w podwyższonym reżimie sanitarnym. Maraton egzaminacyjny nie odbywał się również w tradycyjnym terminie w marcu. Wszystko przez trwającą ciągle epidemię koronawirusa.
Piotr Olszewski
radca prawny
Fot. OIRP w Warszawie
Ze względu na trwającą epidemię przeprowadzony w dniach 18?21 maja egzamin zawodowy był ogromnym wyzwaniem organizacyjnym dla zdających i organizatorów. Należało dostosować się do wytycznych sanitarnych Ministra Sprawiedliwości i Głównego Inspektora Sanitarnego i zmierzyć się z zapewnieniem bezpieczeństwa tysiącom zdającym. Jak się okazało, egzamin przebiegł bez zakłóceń i przeszedł do historii. Zdającym pozostaje czekać na wyniki.
W pierwszym dniu egzaminu, 18 maja, zdający rozwiązywali zadanie z zakresu prawa karnego, 19 maja ? z prawa cywilnego lub rodzinnego, 20 maja ?z prawa gospodarczego, a 21 maja ?z prawa administracyjnego oraz zasad wykonywania zawodu radcy prawnego lub zasad etyki.
Każdego dnia egzaminy rozpoczynały się o 10.00 i trwały sześć godzin (od pierwszego do trzeciego dnia egzaminu) lub osiem godzin (w czwartym dniu egzaminu). Prace egzaminacyjne mogły być sporządzane w formie pisemnej lub przy użyciu własnego sprzętu komputerowego. Z tej drugiej możliwości skorzystali niemal wszyscy zdający.
Podczas egzaminu zdający mogli korzystać z przyniesionych przez siebie aktów prawnych, komentarzy i orzecznictwa. Komisje egzaminacyjne zapewniły też dostęp do stanowisk komputerowych z systemem informacji prawnych.
W tym samym terminie odbywał się również egzamin adwokacki. Od 12 do 14 maja przeprowadzono także egzamin komorniczy. W trzech egzaminach zawodowych: radcowskim, adwokackim i komorniczym udział wzięły 4353 osoby.
Frekwencja na egzaminach była bardzo wysoka. Ministerstwo Sprawiedliwości podaje, że według danych otrzymanych z poszczególnych komisji do egzaminu adwokackiego przystąpiło 1756 zdających spośród 1786 osób, które złożyły wniosek o dopuszczenie do egzaminu, a do egzaminu radcowskiego ? 2512 z 2548 osób dopuszczonych do egzaminu ? ok. 98%. Do egzaminu komorniczego przystąpiło 85 z 86 zgłoszonych osób.
Jak wskazuje Ministerstwo Sprawiedliwości, egzaminy przebiegały zgodnie z obowiązującymi przepisami. Zadania egzaminacyjne zostały wydrukowane i dostarczone przy zachowaniu zasad poufności. Do każdej komisji dostarczono też nośniki z aplikacją komputerową do zdawania egzaminów.
Podczas wszystkich egzaminów zawodowych 23 osobom niepełnosprawnym przedłużono czas każdej części egzaminu o połowę, a matkom karmiącym dziecko piersią przysługiwało do dwóch półgodzinnych przerw każdego dnia egzaminu. Skorzystało z tego 78 osób.
Egzamin radcowski przeprowadziło w całym kraju 41 komisji egzaminacyjnych w 19 miastach (w Białymstoku, Bydgoszczy, Gdańsku, Katowicach, Kielcach, Koszalinie, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Olsztynie, Opolu, Poznaniu, Rzeszowie, Szczecinie, Toruniu, Wałbrzychu, Warszawie, we Wrocławiu i w Zielonej Górze).
Inny niż zwykle termin egzaminu
Egzaminy radcowskie od wielu lat odbywają się tradycyjnie w drugiej połowie marca. Wyjątkiem był rok 2020 r., w którym egzaminy zostały przesunięte z uwagi na epidemię. Podobnie w tym roku ? pomimo wyznaczonego pierwotnie na dni od 23 do 26 marca 2021 r. ? egzamin został przesunięty przez Ministra Sprawiedliwości na maj. Jak wskazywało Ministerstwo Sprawiedliwości ? przesunięcie planowanego pierwotnie na marzec terminu egzaminów nastąpiło z uwagi na rozwój sytuacji epidemicznej w kraju, bowiem ryzyko dalej idących obostrzeń, które mogą obowiązywać w związku z pandemią, jest znacząco wyższe w marcu niż w maju. W trosce o bezpieczeństwo i zdrowie tysięcy zdających, członków komisji egzaminacyjnych, osób wsparcia administracyjnego i technicznego i ich rodzin termin egzaminów został wyznaczony w okresie późnowiosennym.
W 2020 r. egzamin odbywał się jeszcze później ? od 23 do 26 czerwca. O tegorocznym terminie egzaminu ministerstwo poinformowało z odpowiednim wyprzedzeniem, umożliwiającym zdającym zaplanowanie nauki. W ubiegłym roku przesunięcie egzaminu zostało ogłoszone na niecałe dwa tygodnie przed jego pierwotnym terminem, a nowy termin został ogłoszony na trochę ponad 30 dni przed jego rozpoczęciem.
Egzamin w nadzwyczajnym reżimie sanitarnym
W związku z ciągle obowiązującym w Polsce stanem epidemii egzaminy przeprowadzone były w szczegółowo określonym przez organizatorów reżimie sanitarnym. W tym celu przygotowany był dokument: Wytyczne Ministra Sprawiedliwości i Głównego Inspektora Sanitarnego dotyczące organizowania i przeprowadzania egzaminów komorniczego, adwokackiego i radcowskiego w 2021 r.
Określono w nim zasady uczestnictwa w egzaminie, sposób ustawienia stolików, dezynfekcji pomieszczeń
i sprzętu komputerowego, a nawet sposób parkowania pojazdów przed miejscem, gdzie odbywały się egzaminy.Wytyczne wskazywały również, w jaki sposób, kto i kiedy musi zasłaniać usta i nos oraz w jaki sposób powinna odbywać się identyfikacja uczestników egzaminu.
Wskazano w nich także, kto może przebywać na terenie obiektu, w którym jest przeprowadzany egzamin, oraz kto może być obecny na sali egzaminacyjnej podczas egzaminu, jak również zasady korzystania ze sprzętu komputerowego, dozwolonych materiałów egzaminacyjnych oraz materiałów piśmienniczych podczas egzaminu.
W dokumencie znalazły się również wytyczne określające sposób postępowania w przypadku podejrzenia zakażenia u członka komisji egzaminacyjnej lub u zdającego.
Zgodnie z wytycznymi po zakończeniu każdego dnia egzaminu wszystkie zadania wraz z pracami stanowiącymi rozwiązanie zadań były poddane kwarantannie na czas co najmniej 24 godzin.
Jak wskazują zdający, organizatorzy i komisje egzaminacyjne poradziły sobie z narzuconymi warunkami sanitarnymi, jak należy. ? Próbuję odszukać w pamięci coś, co mogłoby nosić znamiona zakłócenia w przebiegu egzaminu, ale naprawdę nic nie przychodzi mi do głowy. W mojej ocenie organizacja egzaminu była bez zarzutu. Mogliśmy (my, zdający) skupić się wyłącznie na rozwiązywaniu zadań ? wskazuje Łukasz Mróz, który po ukończeniu aplikacji zdawał tegoroczny egzamin radcowski w Warszawie.
Jak wskazuje, zaostrzony reżim sanitarny może wydłużać procesy lub generować pewne niedogodności, natomiast utrudnienia te można zniwelować przez przygotowanie się do egzaminu przed nim.
? Uwzględnienie wymogów zaostrzonego reżimu sanitarnego było częścią moich przygotowań do egzaminu zawodowego. Ponieważ w miejscu przeprowadzenia egzaminu nie było możliwości przechowania telefonu, zdecydowałem, że na egzamin będę jeździć bez niego. Nastawiłem się też na to, że składanie prac na ręce komisji egzaminacyjnej może potrwać nieco dłużej oraz że będą dodatkowe ? niezbyt uciążliwe ? sytuacje, w których konieczne będzie, abym przebywał w maseczce czy rękawiczkach. Odpowiednie uprzednie przygotowanie lub odpowiednie nastawienie sprawiało, że nie trzeba było już tracić ? jakże cennej ? energii na sprawy związane z wymogami sanitarnymi.
Zadania na egzaminie
Zdający rozwiązywali jednakowe zadania z zakresu prawa: karnego, cywilnego, gospodarczego, administracyjnego oraz zasad wykonywania zawodu i zasad etyki.
Zadania z prawa karnego i cywilnego polegały na sporządzeniu apelacji w oparciu o opracowane na potrzeby egzaminu akta. W przypadku prawa karnego zdający powinni wcielić się w rolę obrońcy oskarżonego. W prawie cywilnym, co często wywołuje emocje, należało zaskarżyć orzeczenie sądu I instancji w całości.
W przypadku prawa gospodarczego zadaniem zdających było sporządzenie umowy najmu, zaś w przypadku prawa administracyjnego ? sporządzenie skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego w oparciu o opracowane na potrzeby egzaminu akta.
Rozwiązanie zadań z zasad wykonywania zawodu i zasad etyki polegało na sporządzeniu opinii prawnej w oparciu
o opracowane na potrzeby egzaminu stany faktyczne.
Zdania na temat trudności egzaminu były jak zwykle podzielone. ? Najbardziej wymagający był dla mnie pierwszy dzień egzaminu radcowskiego, ponieważ obok samego rozwiązania należało uporać się z emocjami związanymi z udziałem w egzaminie. Z kolei najbardziej swobodnie czułem się w trzecim dniu egzaminu, podczas rozwiązywania zadania z prawa gospodarczego ? wskazuje Łukasz Mróz.
Jak co roku po zdanym egzaminie młodzi prawnicy wskazują, że gorszą częścią egzaminu były stres i zmęczenie. Zdaniem naszego rozmówcy największe wyzwania związane z egzaminem radcowskim miały miejsce w toku przygotowań do niego, a sam egzamin był ukoronowaniem okresu aplikacji i bezpośredniego przygotowania poprzedzającego egzamin zawodowy. ? Tutaj wszystko, od wiedzy i umiejętności przez sprzęt i materiały aż po wysoką formę fizyczną i mentalną, musiało być już dopięte na ostatni guzik. Można powiedzieć, że kluczowe dla powodzenia podczas egzaminu są właśnie bezpośrednie przygotowania do niego ? wskazuje Łukasz Mróz.
- Z mojej perspektywy największym wyzwaniem było takie zorganizowanie sobie nauki, aby móc wywiązywać się z zobowiązań względem mojej najbliższej rodziny. Przygotowania musiały być efektywne i ograniczone czasowo. Czasu na naukę nie można było tracić, ponieważ byłoby to nie fair wobec najbliższych. To oni, biorąc na siebie część obciążenia wynikającego z mojej niedostępności, swoim kosztem stwarzali mi odpowiednie warunki do nauki do egzaminu. Dlatego to, że udało mi się przygotować do egzaminu zawodowego, jest w dużej mierze zasługą mojej rodziny.
Wyniki egzaminu
Zgodnie z informacją Ministerstwa Sprawiedliwości wyniki egzaminów adwokackiego i radcowskiego mają zostać ogłoszone od 7 czerwca do 2 lipca br.
Dla przypomnienia można wskazać, że egzamin radcowski w 2020 r. zdało niemal 80% kandydatów. Do egzaminu przystąpiło wówczas 1893 zdających. Pozytywny wynik uzyskało 1506 osób. W 2019 r. pomyślny wynik na egzaminie radcowskim uzyskało aż 86% zdających spośród 2230 osób, czyli przeszło 1,7 tys. osób.
Pozytywny wynik z egzaminu radcowskiego otrzymują zdający, którzy z każdej części egzaminu otrzymają ocenę pozytywną. Oceny rozwiązania każdego zadania egzaminu radcowskiego dokonują ? niezależnie od siebie ? dwaj egzaminatorzy z dziedzin prawa, których dotyczy praca pisemna, jeden spośród wskazanych przez Ministra Sprawiedliwości, a drugi spośród wskazanych przez Krajową Radę Radców Prawnych, biorąc pod uwagę zachowanie wymogów formalnych, zastosowanie właściwych przepisów prawa i umiejętność ich interpretacji, poprawność zaproponowanego przez zdającego sposobu rozstrzygnięcia problemu, z uwzględnieniem interesu strony, którą ? zgodnie z zadaniem ? reprezentuje.
Każdy egzaminator sprawdzający pracę pisemną wystawia ocenę cząstkową i sporządza pisemne uzasadnienie jej wystawienia, przekazując je niezwłocznie przewodniczącemu komisji egzaminacyjnej, który załączył wszystkie uzasadnienia ocen cząstkowych ? dotyczące prac zdającego ? do protokołu z przebiegu egzaminu radcowskiego.
Komisje egzaminacyjne podejmują uchwały o wyniku egzaminu radcowskiego większością głosów w obecności wszystkich członków komisji egzaminacyjnej. Komisja egzaminacyjna doręcza zdającemu uchwałę o wyniku egzaminu radcowskiego, a jej odpis przesyła Ministrowi Sprawiedliwości, Prezesowi Krajowej Rady Radców Prawnych, właściwej radzie okręgowej izby radców prawnych oraz dołącza do akt osobowych zdającego. Minister Sprawiedliwości opublikuje natomiast w Biuletynie Informacji Publicznej imiona i nazwiska osób, które uzyskały pozytywny wynik z egzaminu radcowskiego, oraz imiona ich rodziców.
Egzaminatorzy podczas sprawdzania prac egzaminacyjnych biorą pod uwagę tzw. opisy istotnych zagadnień prawidłowego ich rozwiązania, przygotowanego przez zespoły układające zadania, jednak opisy te nie wiążą egzaminatorów. Opisy istotnych zagadnień są dostępne na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości.
Od uchwały o wyniku egzaminu radcowskiego zdającemu będzie przysługiwać odwołanie do komisji egzaminacyjnej II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości w terminie 14 dni od dnia otrzymania uchwały o wyniku. Komisja II stopnia rozstrzyga o odwołaniu również uchwałą. Od tak podjętej uchwały komisji odwoławczej służy jeszcze skarga do sądu administracyjnego.
W przypadku niezdanego egzaminu
Bardzo ważne z punktu widzenia pracy zawodowej jest utrzymanie uprawnień aplikanta takich jak możliwość zastępowania radcy prawnego przed sądami czy podpisywania pism.
Przypomnieć należy, że co do zasady po zakończeniu aplikacji status aplikanta młodzi prawnicy zachowują przez rok od daty zakończenia aplikacji wskazanej w zaświadczeniu o jej odbyciu, a także związane z tym statusem uprawnienia. Jeśli natomiast aplikanci nie zdadzą egzaminu za pierwszym razem ? będą musieli, co do zasady, zostać po upływie tego roku skreśleni przez odpowiedni organ samorządu z listy aplikantów. Oznacza to, że przez kilka miesięcy, oczekując na kolejny egzamin, nie będą mieć uprawnień ściśle związanych ze statusem aplikanta.
W obawie o przyszłość
Po uzyskaniu wyników nadejdzie dla wielu długo oczekiwany moment odbycia uroczystego ślubowania radców prawnych. Po złożeniu ślubowania i spełnieniu dodatkowych formalności młodzi prawnicy zaczną wykonywać wymarzony przez siebie zawód radcy prawnego. Ustawa o radcach prawnych wyraźnie wskazuje moment, w którym powstaje prawo do wykonywania zawodu radcy prawnego ? jest to chwila wpisu na listę radców prawnych i złożenia ślubowania. Ślubowanie odbiera dziekan rady okręgowej izby radców prawnych prowadzącej listę radców prawnych, na którą został wpisany radca prawny.
Pomimo że niezmiennie od kilku lat liczba zdających egzaminy zawodowe spada i coraz mniej osób rozpoczyna szkolenie na aplikacji, to w całym kraju co roku na listy samorządowe radców prawnych i adwokatów wpisują się tysiące nowych młodych prawników.
- Zdaję sobie sprawę z tego, że rynek staje się coraz bardziej konkurencyjny. Zmieniają się klienci i ich oczekiwania, sprawy stają się coraz bardziej skomplikowane. Mimo to na przyszłość patrzę z optymizmem ? wskazuje Łukasz Mróz. ? Rynek jest pełen przykładów, że nawet dzisiaj
z sukcesem można odnaleźć na nim swoje miejsce. Nie będzie to zadanie łatwe, ale z pewnością jest ono wykonalne. Kluczowe będzie ? podobnie jak w przypadku egzaminu radcowskiego ? odpowiednie przygotowanie?
Kryteria oceny zawarte są w ustawie o radcach
Opisy istotnych zagadnień do zadań egzaminacyjnych, zgodnie z ugruntowanym już stanowiskiem wojewódzkich sądów administracyjnych, nie wiążą egzaminatorów. Jedyne bowiem kryteria oceny prac kandydatów na radców prawnych zawarte są wyłącznie w ustawie o radcach prawnych. (por. np. wyrok Sądu Administracyjnego w Warszawie z 29 kwietnia 2011 r., VI SA/Wa 225/11).
Z przywołanego orzeczenia wojewódzkiego sądu administracyjnego wynika, że tzw. opis istotnych zagadnień przygotowany przez sędziów i radców prawnych nie ma jednak charakteru wiążącego i nie tworzy nowych kryteriów ocen, gdyż te zawarte są wyłącznie w ustawie. W uzasadnieniu wyroku czytamy: ?Poprawne rozwiązanie każdego zadania egzaminacyjnego zawiera w sobie szereg obiektywnie powtarzalnych problemów, które każdy profesjonalny pełnomocnik (w tym wypadku zarówno egzaminatorzy, jak i egzaminowani) powinien móc dostrzec i należycie uzasadniając, podnieść. Na tej właśnie płaszczyźnie należy ocenić charakter ?opisu istotnych zagadnień?. Inaczej mówiąc, ?opis istotnych zagadnień? jest jedynie wzorem poprawnego rozwiązania zadania, zawierającym pewne standardowe oczekiwania fachowości profesjonalnego pełnomocnika. Ocena zaś prac egzaminacyjnych [?] jest dokonywana przez pryzmat przesłanek wymienionych w art. 36[5] ust. 2 u.r.p. [?]. Posługiwanie się przez egzaminatorów i komisje egzaminacyjne ?opisem istotnych zagadnień? nie tylko nie ogranicza ?dowolności ocen?, pełniąc funkcję pomocniczego weryfikatora przyjętych ustaleń, ale będąc schematem poprawnego, standardowego rozwiązania zadania egzaminacyjnego, służy egzaminatorom i komisjom egzaminacyjnym jako instrument pomocniczy, nie zaś jako podstawowy i wyłączny?.
