radca prawny
Fot. OIRP w Warszawie
W okolicznościach obchodów jubileuszu 40-lecia samorządu radców prawnych najważniejsza była jednak dyskusja delegatów na Nadzwyczajny Krajowy Zjazd Radców Prawnych nad zmianami Kodeksu Etyki Radcy Prawnego oraz Uchwały nr 10/2010 IX Krajowego Zjazdu Radców Prawnych w sprawie zasad przeprowadzania wyborów do organów samorządu radców prawnych, liczby członków tych organów oraz trybu ich odwoływania, a także podejmowania uchwał przez organy samorządu ? potocznie zwaną ordynacją wyborczą. Tocząca się wiele godzin dyskusja doprowadziła do uchwalenia oczekiwanych przez środowisko radców prawnych zmian.
Już podczas odbywającego się jesienią 2020 roku ?wyborczego? Krajowego Zjazdu Radców Prawnych, który z uwagi na epidemię odbywał się w formule hybrydowej, uniemożliwiając odpowiednią dyskusję nad fundamentalnymi aspektami funkcjonowania samorządu radców prawnych (takimi właśnie jak etyka czy ordynacja), nowo wybrany wówczas Prezes Krajowej Rady Radców Prawnych Włodzimierz Chróścik zapowiadał ? pod warunkiem ustąpienia epidemii ? zwołanie zjazdu, który zweryfikuje aktualność obowiązującego Kodeksu Etyki oraz ordynacji wyborczej. Zgodnie z zapowiedzią Krajowa Rada Radców Prawnych zwołała w 2022 r. Nadzwyczajny Krajowy Zjazd Radców Prawnych.
Jednogłośne decyzje delegatów
NKZRP, którego posiedzenie rozpoczęło się 6 lipca 2022 r. ? w 40. rocznicę uchwalenia ustawy o radcach prawnych ? uchwalił prawie jednogłośnie:
- zmianę Kodeksu Etyki Radcy Prawnego,
- uchwałę zmieniającą ordynację wyborczą,
- a także uchwałę w sprawie zasad podejmowania uchwał przez organy samorządu radców prawnych.
Wszystkie zmiany wejdą w życie 1 stycznia 2023 r.
Konsultacje publiczne
Zjazd swoje obrady prowadził na podstawie przedłożonych w trybie Regulaminu Krajowego Zjazdu Radców Prawnych, tj. uchwały Nr 106/X/2018 r. Krajowej Rady Radców Prawnych z 13 października 2018 r., przez Prezesa KRRP projektów wyżej wymienionych uchwał. Przygotowanie tych projektów poprzedziły konsultacje środowiskowe i samorządowe oraz organizowane w różnych formułach debaty eksperckie. Przeprowadzono także publiczną debatę dotyczącą aktualnych przepisów i projektowanych zmian z możliwością zadawania pytań lub zgłaszania propozycji zmian. Prezydium KRRP powołało grupy robocze (w 2020 r. i 2022 r.), w ramach których również wypracowano propozycje zmian. Powstające projekty poddawano ocenie zgodności z zasadami proporcjonalności i niedyskryminującego charakteru, skutków zmian i ich wpływu na środowisko radcowskie. Projekt zmian KERP został opublikowany na stronie KIRP w celu przeprowadzenia jego wewnątrzsamorządowej i publicznej konsultacji oraz został przesłany do zaopiniowania władzom publicznym.
? W wyniku tych wszystkich działań przeprowadzonych także w zgodzie z obowiązującymi nas zasadami prawa Unii Europejskiej powstały projekty uchwał, które zostały przedłożone NKZRP ? wskazuje r.pr. Sławomir Ciupa z Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji Krajowej Rady Radców Prawnych.
W trakcie konsultowania zmian Krajowa Rada Radców Prawnych zamówiła także raport stanowiący zbiór wyników, badań i analiz, który miał na celu wsparcie dyskusji na temat powodów zmian w przepisach Kodeksu Etyki Radcy Prawnego, dotyczących m.in. trzech, budzących najwięcej emocji zakresów:
- informowania o wykonywaniu zawodu i pozyskiwania klientów usług prawnych;
- dopuszczenia możliwości ujawnienia tajemnicy zawodowej w sprawach przeciwko radcy prawnemu pomiędzy radcą prawnym a klientem;
- dopuszczenia współpracy z osobami trzecimi w ramach alternatywnych struktur biznesowych, spółek z usługami cyfrowanymi oraz łączenia pomocy prawnej z działalnością nieprawniczą;
? w świetle przepisów ustawy o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej, dyrektywy usługowej oraz sektorowych dyrektyw prawniczych dotyczących stałego i tymczasowego świadczenia transgranicznych usług prawniczych, w szczególności w zakresie proporcjonalności, subsydiarności i uzasadnionego charakteru regulacji.
Według autora raportu, dr. Marka Gnusowskiego z Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, jego szczególną wartością jest szerokie ujęcie badanej tematyki. W celu jak najdokładniejszego zrozumienia badanych zjawisk zastosowano triangulację metod badawczych, a zatem wykorzystane zostały zarówno metody ilościowe, jak i jakościowe. W raporcie zawarte są wyniki i analizy badań ilościowych przeprowadzonych na bardzo znaczących próbach 782 radców prawnych i aplikantów radcowskich oraz 600 klientów i potencjalnych klientów radców prawnych.
Wzmocnienie niezależności zawodowej
Należy wyrazić zadowolenie, że udało się doprowadzić do przyjęcia istotnych zmian w trzech najważniejszych aktach wewnętrznych naszego samorządu. Szczególnie cieszy, że delegaci na Nadzwyczajnym Krajowym Zjeździe Radców Prawnych zdecydowaną większością głosów opowiedzieli się za proponowanymi zmianami Kodeksu Etyki Radcy Prawnego. Część wprowadzonych zmian do KERP wynika z konieczności implementacji regulacji unijnych, szczególnie w zakresie informowania o wykonywaniu zawodu radcy prawnego. Wiele zmian było konsekwencją dotychczasowej praktyki samorządowych organów dyscyplinarnych. Istotne znaczenie mają również zmiany w samorządowej ordynacji wyborczej, które przyczynią się do poprawy przejrzystości i jawności wyborów samorządowych. Przyjęto również odrębny akt dotyczący zasad podejmowania uchwał przez organy samorządów. Mam nadzieję, że przyjęte zmiany w KERP wzmocnią naszą niezależność zawodową, zaś zmiany w pozostałych aktach usprawnią działanie naszych organów samorządowych.
prof. dr hab. Rafał Stankiewicz,
Kierownik Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji KRRP
Głosowania zjazdu
Głosowanie nad finalnym kształtem przedłożonych zjazdowi uchwał było poprzedzone wielogodzinnymi dyskusjami i możliwością zgłaszania poprawek. Ostatecznie do Komisji Uchwał i Wniosków Nadzwyczajnego Krajowego Zjazdu Radców Prawnych 7 lipca delegaci zgłosili 45 poprawek do przedłożonego projektu uchwały w sprawie zmiany Kodeksu Etyki Radcy Prawnego, 13 poprawek do projektu uchwały zmieniającej ordynację wyborczą oraz cztery poprawki do projektu uchwały w sprawie zasad podejmowania uchwał przez organy samorządu.
Nowa etyka?
I choć jak wskazują przedstawiciele samorządu, zmiany Kodeksu nie są rewolucyjne, a zawierają także wiele zmian porządkujących czy doprecyzowujących, to dyskusje na te właśnie tematy wywoływały największe emocje wśród delegatów.
Delegaci dyskutowali m.in. o zapisie dotyczącym obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej w przypadku polubownych metod rozwiązywania sporów. W zmienionym zapisie kodeksu radca prawny będzie zobowiązany do zachowania w tajemnicy, także wobec sądów i innych organów, przebiegu i treści negocjacji podejmowanych w ramach polubownego załatwienia sprawy, w których brał udział. Tajemnica obowiązuje również innych radców prawnych występujących w imieniu tego samego podmiotu, nawet jeśli nie brali udziału w tych negocjacjach.
Mając na uwadze konieczność dostosowania uregulowań samorządowych do przepisów Kodeksu CCBE, wprowadzono postanowienie dotyczące przypisania konfliktu interesów.
Ponadto dostosowano przepisy kodeksu w zakresie informowania o wykonywaniu zawodu do prawa Unii Europejskiej. Określono, że informowaniem o wykonywaniu zawodu jest komunikacja mająca na celu bezpośrednią lub pośrednią promocję radcy prawnego, jego wizerunku, wykonywania zawodu lub kancelarii bez względu na treść, formę lub środki komunikacji.
? Prawo UE ma wpływ na regulacje związane z zasadami etyki zawodowej. Zmiany w tym zakresie dotyczyły KERP oraz głównie obszarów informowania o wykonywaniu zawodu i pozyskiwania klientów. Chodziło o zapewnienie zgodności z dyrektywą usługową (wprowadzenie nowych definicji informowania o wykonywaniu zawodu ze zdefiniowaniem wyłączeń oraz pozyskiwania klientów, dopuszczenie każdej formy promocji oraz ograniczenie promocji ze względu na treść lub sposób prowadzenia) ? wyjaśnia ekspert OBSiL. ? Zakładamy, że pełna zgodność w tym zakresie została osiągnięta.
? Zmieniony obszar KERP dotyczący informowania o wykonywaniu zawodu można uznać za kontynuację dotychczasowego kształtowania postanowień KERP. Radca prawny będzie mógł korzystać z każdej formy promocji, ale w szczególności nie będzie mógł kłamać, wprowadzać w błąd, być nachalny, czy agresywny, robić tego w nieodpowiednim miejscu ? wskazuje Sławomir Ciupa. ? Unormowano także współpracę lub kontakty z osobami trzecimi. Dotyczy to również takich działań, które nie są realizowane na jego zlecenie, ale na jego rzecz lub w jego interesie. Radca prawny będzie mógł korzystać z pomocy profesjonalistów od marketingu i dystrybucji usług, wykorzystywać różne narzędzia lub metody. Będzie obowiązany robić to w sposób odpowiedzialny i niepozostawiający tego poza swoją kontrolą, dostosowany do specyfiki zawodu oraz bez naruszania przepisów prawa, dobrych obyczajów i zasad etyki zawodowej.
Zjazd wskazał ponadto, że radca prawny obowiązany jest postępować w stosunku do aplikanta radcowskiego rzetelnie i uczciwie, zgodnie z prawem, zasadami etyki zawodowej oraz dobrymi obyczajami, co dotyczy zarówno patronatu, jak i relacji zawodowych z aplikantami.
Co nowego w KERP?
Za pewne novum można uznać uregulowanie zasad współpracy przy wykonywaniu zawodu z osobami trzecimi prowadzącymi działalność prawniczą poza formami wykonywania zawodu. ? Było to już przedmiotem zainteresowania pionu dyscyplinarnego w oparciu o obecnie obowiązujący KERP ? wskazuje Sławomir Ciupa. ? Tutaj chodzi o dopełnienie i wzmocnienie ochrony klienta przed nieuczciwymi praktykami ze strony tych osób, ale też wyartykułowanie radcom, że nie można współpracować z takimi osobami, kiedy naruszają zasady obowiązujące w zawodzie. Po tych zmianach radca prawny będzie musiał ocenić, czy może współpracować z taką osobą. Czy świadczy ona usługi w sposób zgodny z prawem, w szczególności, czy nie wykracza poza formy wykonywania zawodu, czy w sposób nieuprawniony wkracza w świadczenie pomocy prawnej lub prowadzenie regulowanej działalności prawniczej? Czy w ramach takiej współpracy nie będą naruszane zasady etyki ? szczególnie niezależność, tajemnica zawodowa, konflikt interesów, godność zawodu? Czy ma umowę z klientem? Czy klient nie jest wprowadzany błąd co do rzeczywistej roli osoby trzeciej przy prowadzeniu sprawy i czy jego interes nie będzie zagrożony? Czy dzieli się wynagrodzeniem z tytułu świadczenia pomocy prawnej z osobą, która nie uczestniczy w jej świadczeniu? ? wymienia ekspert.
Nowatorskie wśród samorządów prawniczych regulacje w tym obszarze zostały zapisane w nowym art. 25 oraz 25a kodeksu. Nowe przepisy zaczną obowiązywać od 1 stycznia przyszłego roku.
? Nowe brzmienie art. 25 KE oznacza istotne wzmocnienie możliwości realizacji czynności należących do sfery tzw. działalności multidyscyplinarnej, którą jest wykonywanie działalności bezpośrednio związanej z pomocą prawną lub podporządkowaną pomocy prawnej. W ustępie 3 art. 25 natomiast sankcjonuje się możliwość wykonywania działalności dodatkowej i świadczenia usług niepowiązanych z pomocą prawną, pod warunkiem wyraźnego oddzielenia od działalności radcy prawnego ? wyjaśnia r.pr. Piotr Skorupa, doktor nauk prawnych, prawnik z ponad 20-letnim doświadczeniem w sektorze finansowym.
Zdaniem rozmówcy nowe unormowanie w sposób efektywny otwiera radcom prawnym nowe możliwości działania, jednocześnie wskazując na ograniczenia fundamentalne, które wskazuje się w ustępie 1 art. 25. ? Należy z aprobatą odnieść się do dokonanej zmiany. Pozwoli ona na unowocześnienie regulacji KE, dostosowując do realiów rynkowych i zjawisk ekonomicznych, które zapoczątkowały rozwój praktyk multidyscyplinarnych. Wydaje się uzasadniony także wniosek, że nowe brzmienie art. 25 KERP wspiera prawidłową wykładnię (zgodną z nowoczesnymi koncepcjami wykładni tekstów prawnych) ustawy radców prawnych w zakresie zakresu i zasad prowadzenia działalności nieprawniczej ? wyjaśnia dr Skorupa.
Dostosowanie do regulacji unijnych
Krajowy Nadzwyczajny Zjazd Radców Prawnych przyjął zmiany do Kodeksu Etyki Radcy Prawnego, których głównym celem jest dostosowanie zawartych w nim przepisów do regulacji Unii Europejskiej, ze szczególnym uwzględnieniem tzw. dyrektywy usługowej. Modyfikacji dokonano przede wszystkim z uwagi na problemy interpretacyjne, jakie pojawiły się w toku jego stosowania. Ponadto z Kodeksu Etyki zostały usunięte regulacje, które zgodnie z ustawą o radcach prawnych powinny być kształtowane przez podmiot inny niż Krajowy Zjazd Radców Prawnych, czyli przez Krajową Radę Radców Prawnych. Szczególnie warte podkreślenia jest przyjęcie regulacji zakazującej wykonywania czynności zawodowych w imieniu podmiotów nieuprawnionych do świadczenia pomocy prawnej w pełnym, zarezerwowanym dla radców prawnych i adwokatów, zakresie. Godzi się też zwrócić uwagę na przepisy doprecyzowujące postanowienia dotyczące informowania i pozyskiwania klientów. Wśród innych przyjętych przez NKZRP zmian znalazły się też postanowienia, które w sposób jednoznaczny opisują relacje pomiędzy patronem i aplikantami.
dr hab. Tomasz Scheffler,
Zastępca Kierownika Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji KRRP
Zasada sprawiedliwości oraz efektywności kodyfikacji
Według eksperta norma prawna wynikająca z tekstu art. 25a oznacza zaś istotne wzmocnienie przede wszystkim dwóch funkcji kodeksu etyki: zasady sprawiedliwości oraz efektywności kodyfikacji. Aktualna sytuacja rynkowa powodowała, że ci radcowie prawni, którzy decydowali się na współpracę z podmiotami tego typu, występowali de facto jako podwykonawcy usług prawnych finansowanych i świadczonych przez podmioty nieuprawnione (najczęściej świadczonych przez spółki kapitałowe lub inne formy wykonywania działalności gospodarczej, marketingowo określane mianem, np. kancelarie odszkodowawcze, firmy agregujące usługi prawnicze w ?abonamentach? albo kancelarie ?frankowe?).
? Obecnie KERP zajmuje stanowisko zdecydowane, zakazujące całkowicie współpracy z takimi podmiotami, wskazując przykładowo (art. 25a ust. 2 zd. 2 KERP), że prowadzi to do naruszenia zasad wykonywania zawodu radcy prawnego i świadczenia usług prawniczych. Wydaje się, że stanowczość zakazu jest istotnym argumentem dla przyjęcia, że umowy o świadczenie usług prawniczych za pośrednictwem radcy prawnego związanego umową z podmiotem łamiącym ustawę o radcach prawnych są sprzeczne z art. 6 i 8 tej ustawy, a tym samym takie umowy są sprzeczne z ustawą. To ostatnie stwierdzenie nakazuje stosowanie sankcji nieważności z mocy prawa (tzw. bezwzględnej), o której mowa w art. 58 kodeksu cywilnego ? wyjaśnia Piotr Skorupa. ? Zmiana w KERP powoduje, że expressis verbis przesądza się o niedopuszczalności takiego obchodzenia ustawy o radcach prawnych. Radcowie prawni powinni zatem uwzględnić, że występują w ramach usług świadczonych sprzecznie z Kodeksem Etyki, ustawą o radcach prawnych, a tym samym usługi wobec takich klientów świadczone są na mocy umów nieważnych z mocy prawa (ex tunc, erga omnes). Niezbędne jest zatem uświadomienie sobie przez radców prawnych wielopłaszczyznowych implikacji ? skutków prawnych, które powstają w wyniku działalności podmiotów świadczących usługi prawnicze niezgodnie z przepisami. Przede wszystkim jest to ryzyko ponoszenia odpowiedzialności deliktowej względem klienta takiego podmiotu, obok odpowiedzialności dyscyplinarnej. Tym samym Kodeks wyraża zdecydowany zakaz prowadzenia działalności z obejściem przepisów ustawy o radcach prawnych i będzie regulacją efektywną: informacja o zakresie zakazanych usług prawnych jest wyrażona wyraźnie, bez konieczności wykładni jednoznacznego tekstu przepisu. Nowe unormowanie art. 25a jest także wyrazem zasady sprawiedliwości, którą postuluje się w nauce prawa (obok oczywiście wielu innych) wobec kodyfikacji. Sprawiedliwość sprowadza się do prostej konstatacji, że KERP obecnie zrównuje sytuację prawną wszystkich radców prawnych. Nie będzie bowiem po wejściu w życie zmian możliwe dalsze formułowanie ?wątpliwości?, jakie przyzwalają obecnie na podwykonawstwo dla kancelarii odszkodowawczych, kancelarii ?frankowych? czy innych podmiotów świadczących usługi prawnicze niezgodnie z przepisami ustawy o radcach prawnych.
Ordynacja wyborcza i zasady podejmowania uchwał
W zakresie zasad przeprowadzania wyborów do organów samorządu radców prawnych, liczby członków tych organów oraz trybu ich odwoływania, wprowadzono zmiany mające na celu usprawnienie procesu wyborczego, m.in. poprzez powołanie komisji mandatowo-skrutacyjnej, doprecyzowanie zasad zgłaszania kandydatów do organów samorządu zarówno na szczeblu okręgowym, jak i krajowym. Istotnym novum jest możliwość przeprowadzenia zebrań rejonowych na wzór wyborów powszechnych, co ma przyczynić się do zwiększenia frekwencji.
Zjazd rozdzielił ponadto materię przeprowadzania wyborów od zasad podejmowania uchwał przez organy samorządu, co wynika także z zasad prawidłowej legislacji.
Czy zmiany wychodzą naprzeciw potrzebom radców i ich klientów?
Jak wskazuje ekspert OBSiL, z przeprowadzonych badań środowiska radcowskiego i klienckiego wynika, że radcowie prawni:
1) są przeciwni pełnej liberalizacji zasad etyki w obszarze marketingu i dystrybucji, ale oczekują większej swobody w tym zakresie. Uważają, że ułatwi to im konkurowanie na rynku usług prawniczych z podmiotami, które nie mają żadnych ograniczeń lub nie kierują się w swej działalności zasadami etyki. Podobnie uważają klienci, którzy oczekują pełnej transparentności marketingowej (choć bardziej klienci indywidualni, zaś instytucjonalni dostrzegają potrzebę pewnych ograniczeń). ? Zakładamy, że zmiany w tym zakresie odpowiadają tym oczekiwaniom ? podkreśla Sławomir Ciupa;
2) chcą wieść prym w świadczeniu swoich usług w sposób kompleksowy (wielodyscyplinarny) i zintegrowany (w jednym miejscu i czasie) oraz nie akceptują roli podporządkowanego osobom trzecim (innym specjalistom) podwykonawcy, w tym osobom prowadzącym nieregulowane usługi prawnicze (np. kancelarie odszkodowawcze). Zauważają także, że wchodzenie osoby trzeciej spoza zawodu w relację radcy prawnego z klientem przy wykonywaniu zawodu, nie leży w interesie klienta.
? Zakładamy, że uregulowanie zasad współpracy z osobami trzecimi przy wykonywaniu zawodu wzmocni ochronę interesu klienta i wyjdzie naprzeciw oczekiwaniu radców prawnych w budowaniu publicznego zaufania do zawodu jako samodzielnego i niezależnego, służącego interesom klienta przy dbałości o wymiar sprawiedliwości ? wyjaśnia rozmówca.
Kodeks Etyki Radcy Prawnego poprzedzony będzie nową preambułą:
„Radca prawny, wykonując w sposób samodzielny i niezależny zawód zaufania publicznego, służy dobru osób, których prawa i wolności zostały mu powierzone w celu ochrony. Pełni swoją misję społeczną z poszanowaniem obowiązków wobec demokratycznego społeczeństwa, zawodu radcy prawnego oraz wymiaru sprawiedliwości. Zawód radcy prawnego podlegający ochronie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej”
