Od stycznia w Brukseli działa przedstawicielstwo KIRP, którego zadaniem jest m.in. stałe monitorowanie procesów legislacyjnych i ułatwianie radcom prawnym zapoznania się z przepisami unijnego prawa oraz z rolą i zadaniami instytucji oraz agencji UE. Poniżej przegląd ostatnich inicjatyw legislacyjnych w obszarze prawa unijnego, szczególnie ważnych w działalności prawniczej.
Dyskusje polityczne na temat kierunków zmian w wymiarze sprawiedliwości
Forum wysokiego szczebla w sprawie przyszłości wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych (High-
Level Forum on the Future of EU Criminal Justice)
Komisja Europejska i polska prezydencja Rady Unii Europejskiej były gospodarzami pierwszego z czterech spotkań forum wysokiego szczebla na temat przyszłości wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych w UE. Forum ma wyznaczać kierunki legislacyjne i nielegislacyjne UE na kolejne pięć lat w zakresie przyszłości współpracy sądowej i wzajemnego uznawania w sprawach karnych, cyfryzacji wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych, a także skutecznej walki z zagrożeniami, takimi jak przestępczość zorganizowana lub korupcja. W wyniku dotychczasowych rozmów pojawia się poparcie dla ukierunkowanego przeglądu dyrektywy w sprawie europejskiego nakazu dochodzeniowego, a także dla ustanowienia unijnych przepisów dotyczących korzystania z technologii wideokonferencyjnej do zdalnego udziału podejrzanych i oskarżonych w transgranicznych rozprawach sądowych w sprawach karnych.
Forum wysokiego szczebla ds. sprawiedliwości na rzecz wzrostu gospodarczego (High-Level Forum on Justice for Growth)
Forum jest platformą strategicznych dyskusji politycznych na temat tego, w jaki sposób unijne prawo cywilne i prawo spółek, a także cyfryzacja wymiaru sprawiedliwości mogą być wykorzystywane do promowania konkurencyjności i wzrostu gospodarczego. Wśród dyskutowanych tematów są zmiany istniejących instrumentów w dziedzinie współpracy sądowej w sprawach cywilnych, takich jak rozporządzenie Bruksela I bis i rozporządzenie Rzym II, utworzenie tzw. 28. reżimu, zmiany dyrektywy w sprawie praw akcjonariuszy czy koncepcja stworzenia regulacji unijnych umożliwiających finansowanie procesów sądowych przez osoby trzecie.
KIRP ma swój wkład do tych dyskusji m.in. poprzez stanowiska eksperckie prezentowane na ww. forach przez CCBE w imieniu środowiska prawników europejskich.
Strategia przyspieszenia rozwoju sztucznej inteligencji w UE – AI Continent Action Plan
Krytycy Aktu o AI (rozporządzenia ws. sztucznej inteligencji) twierdzili, że rygorystyczne regulacje mogą stłumić innowacje i opóźnić przyjęcie technologii sztucznej inteligencji, utrudniając zdolność Europy do konkurowania na arenie międzynarodowej. Praktyczne porady w zakresie stosowania przepisów Aktu o AI zapewnić ma otwierające się w lipcu br. specjalne biuro obsługi Aktu o AI (AI Act Service Desk). Ponadto Komisja Europejska 9 kwietnia przedstawiła swój nowy plan działania w obszarze sztucznej inteligencji, czyli AI Continent Action Plan, określający strategiczny program przyspieszenia przyjęcia i rozwoju sztucznej inteligencji w całej UE.
Plan ten to de facto ambitny program inwestycyjny, który docelowo ma wzmocnić infrastrukturę technologiczną UE przez budowę ogromnej infrastruktury obliczeniowej, ekosystemów technologicznych z superkomputerami i inwestowanie w gigafabryki sztucznej inteligencji, duże obiekty zaprojektowane do szkolenia złożonych systemów sztucznej inteligencji, inspirowanych przez CERN. Inicjatywa ta będzie finansowana w ramach partnerstw publiczno-prywatnych, łączących dotacje UE i państw członkowskich z inwestycjami prywatnymi, wspierane przez nowy fundusz InvestAI Facility. W ramach prac organizacji CCBE, której członkiem jest KIRP, dyskutowane są kwestie ewentualnego przekazania stanowiska prawników europejskich w procesach konsultacji publicznych otwartych przez Komisję Europejską odnośnie do (i) nowego aktu prawnego w sprawie rozwoju chmury obliczeniowej i sztucznej inteligencji[1], który KE planuje przyjąć na przełomie IV kwartału 2025/I kwartału 2026 r. oraz (ii) strategii stosowania sztucznej inteligencji, która ma pomóc zidentyfikować i uprościć regulacje utrudniające innowacje w zakresie AI (zauważalny brak uproszczeń wobec obciążeń administracyjnych może być wynikiem obecnych relacji transatlantyckich i wynikającej z tego braku elastyczności UE w swojej strategii regulacyjnej)[2].
Naruszenie prawidłowego wdrożenia przepisów unijnych przez Polskę
Usługi cyfrowe (DSA)
Komisja Europejska podjęła 7 maja decyzję o skierowaniu sprawy przeciwko Polsce, Czechom, Hiszpanii, Cyprowi i Portugalii do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z powodu braku skutecznego wdrożenia przepisów rozporządzenia 2022/2065 o usługach cyfrowych (Digital Services Act).
Rozporządzenie o usługach cyfrowych (DSA) reguluje świadczenie usług online w UE, w tym platform internetowych, zapewniając bezpieczeństwo użytkowników w przestrzeni cyfrowej, ochronę praw podstawowych oraz stworzenie uczciwego i otwartego środowiska platformy internetowej. Komisja posiada wyłączną kompetencję do monitorowania i egzekwowania obowiązków nałożonych na platformy internetowe i wyszukiwarki internetowe, ale dodatkowo dzieli pewien zakres kompetencji z władzami krajowymi, a mianowicie koordynatorami usług cyfrowych (DSC – Digital Services Coordinators).
Koordynatorzy ds. usług cyfrowych zapewniać mają właściwe egzekwowanie aktu o usługach cyfrowych w całej UE, współpracować ze sobą, innymi organami krajowymi, Radą i Komisją Europejską. DSC są uprawnieni do żądania dostępu do danych, nakazywania inspekcji i nakładania grzywien na dostawców usług pośrednich na ich terytorium w przypadku naruszenia. Są również odpowiedzialni za: (i) certyfikację „zaufanych podmiotów sygnalizujących”, tj. niezależnych organizacji, np. organizacji społeczeństwa obywatelskiego posiadających szczególną wiedzę fachową i kompetencje w zakresie wykrywania, identyfikowania i zgłaszania nielegalnych treści, oraz (ii) organów pozasądowego rozstrzygania sporów. Osoby fizyczne na mocy przepisów DSA mogą skontaktować się z takim koordynatorem (DSC), jeśli podczas poruszania się po danej platformie cyfrowej napotkają naruszenie przepisów aktu o usługach cyfrowych. Wówczas mają prawo złożyć skargę do koordynatora ds. usług cyfrowych.
Polska nie wyznaczyła i nie upoważniła DSC do wykonywania swoich zadań w ramach DSA, pozostałe państwa pomimo wyznaczenia DSC nie powierzyły mu niezbędnych uprawnień.
W związku z tym komisja wszczęła postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego. Brak podjęcia – zdaniem KE – niezbędnych środków zdefiniowanych w wezwaniu do usunięcia uchybienia (przesłanym do Polski w dniu 24 kwietnia 2024 r., następnie w uzasadnionej opinii KE z 16 grudnia 2024 r.) spowodował skierowanie sprawy do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
Prawo dostępu do adwokata w postępowaniu karnym
Po przeanalizowaniu odpowiedzi Polski na pismo z formalnym zawiadomieniem przekazanym 23 maja 2024 r. o wszczęciu postępowania ws. uchybienia zobowiązaniom do prawidłowej transpozycji przepisów UE dotyczących prawa dostępu do adwokata w postępowaniu karnym komisja uważa, że jej obawy o brak prawidłowej transpozycji pozostają nadal uzasadnione. Komisja podjęła tym samym 7 maja 2025 r. decyzję o wystosowaniu uzasadnionej opinii do Polski, na mocy której wzywa Polskę do prawidłowej transpozycji do prawa krajowego przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/48/UE w sprawie prawa dostępu do adwokata w postępowaniu karnym i w postępowaniu dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania oraz w sprawie prawa do poinformowania osoby trzeciej o pozbawieniu wolności i prawa do porozumiewania się z osobami trzecimi i organami konsularnymi w czasie pozbawienia wolności.
Komisja Europejska uważa, że polskie prawo nie spełnia wymogów dyrektywy, ponieważ:
- obejmuje ono jedynie osoby oskarżone lub podejrzane, gdy zostaną o tym powiadomione w drodze formalnego aktu, podczas gdy dyrektywa nakazuje poinformować takie osoby o tym, że są podejrzane lub oskarżone o popełnienie przestępstwa w jakikolwiek sposób,
- polskie prawo zezwala na obecność organów ścigania na prywatnych spotkaniach podejrzanego z jego prawnikiem oraz na stosowanie wyjątków od tajemnicy zawodowej prawnika, co jest sprzeczne z przepisami dyrektywy,
- zakres odstępstwa od prawa dostępu do prawnika na mocy polskiego prawa jest zbyt szeroki,
- Polska nie dokonała prawidłowej transpozycji wymogu informowania odpowiedzialnych dorosłych opiekunów dziecka o jego zatrzymaniu,
- Polska nie dokonała transpozycji przepisów dotyczących prawa do prawnika i powiązanej wymiany informacji w sprawach transgranicznych, gdy Polska wnioskuje o wydanie osób.
W związku z tym komisja postanowiła wydać uzasadnioną opinię Polsce, która ma teraz dwa miesiące na odpowiedź i podjęcie niezbędnych środków. W przeciwnym razie komisja może podjąć decyzję o skierowaniu sprawy do TSUE.
Nowe limity energetyczne w urządzeniach elektrycznych – mniejsze rachunki
Od 9 maja producenci urządzeń elektrycznych, którzy sprzedają swoje produkty w UE, będą musieli stosować nowe przepisy unijne dotyczące zużycia energii w trybie czuwania i wyłączenia (większość urządzeń elektrycznych nadal wykorzystuje energię elektryczną nawet po wyłączeniu lub w trybie czuwania). Formalnie przyjęte w kwietniu 2023 r. nowe zasady rozporządzenia komisji (WE) nr 2023/826 w sprawie tzw. ekoprojektu[3] zawierają zaktualizowane limity dla produktów elektrycznych i dotyczą ok. 800 mln produktów sprzedawanych rocznie w UE. Dzięki tym rozwiązaniom szacuje się, że do 2030 r. zużycie energii elektrycznej w UE zmniejszy się o ok. 4 TWh rocznie, co pozwoli zaoszczędzić konsumentom ok. 530 mln euro. Przepisy te dotyczą m.in. urządzeń biurowych.
KATARZYNA LACHOWICZ
radca prawny, stały przedstawiciel KIRP w Brukseli
Kontakt: lachowicz@kirp.pl
[1] https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say/initiatives/14628-Cloud-and-AI-Development-Act_en [dostęp: 17 maja 2025 r.].
[2] https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say/initiatives/14625-Apply-AI-Strategy-strengthening-the-AI-continent_en [dostęp: 17 maja 2025 r.].
[3] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32023R0826 [dostęp: 17 maja 2025 r.].
