Z prac parlamentu

Przegląd najważniejszych zmian w ustawodawstwie ostatnich dwóch miesięcy.

W komisjach

Sejm rozpoczął prace nad poselskim projektem ustawy o uchyleniu ustawy o Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022 (druk sejmowy nr 351), który przewiduje zakończenie działalności tego organu. Zdaniem wnioskodawców ustawa narusza przepisy Konstytucji RP, w tym art. 2, art. 7, art. 10 i art. 42. Jak podkreślono w uzasadnieniu, po odwołaniu przez Sejm 29 listopada 2023 r. wszystkich członków komisji ustawa jest „martwa”. Projekt został skierowany do Komisji Administracji i Spraw Wewnętrznych w celu rozpatrzenia.

Izba przeprowadziła pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 437), który ma na celu wdrożenie do polskiego porządku prawnego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1828 z dnia 25 listopada 2020 r. w sprawie powództw przedstawicielskich wytaczanych w celu ochrony zbiorowych interesów konsumentów i uchylającej dyrektywę 2009/22/WE.
Dyrektywa 2020/1828 zakłada wzmocnienie mechanizmu ochrony zbiorowych interesów konsumentów przez umożliwienie upoważnionym podmiotom działającym na rzecz ochrony konsumentów, wyznaczonym przez państwa członkowskie Unii Europejskiej, występowania z powództwami wytaczanymi w imieniu i na rzecz konsumentów. W ramach takiego powództwa można będzie dochodzić wobec przedsiębiorcy na drodze sądowej zaniechania stosowania praktyk naruszających interesy konsumentów, jak również jednocześnie zaniechania stosowania praktyk naruszających interesy konsumentów i roszczeń związanych z tym naruszeniem. Projekt został skierowany do dalszego rozpatrzenia w Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka oraz Komisji Gospodarki i Rozwoju.

Po dłuższym okresie przerwy Sejm wraca do prac legislacyjnych nad projektami ustaw dotyczących Trybunału Konstytucyjnego (druki sejmowe nr 253 i 254). Projekt ustawy głównej jest, jak wskazano w uzasadnieniu, odpowiedzią na problemy wynikające z nieprawidłowego wyboru części sędziów TK, prowadzącego do kwestionowania legalności wydanych z ich udziałem orzeczeń. Wnioskodawcy wskazali także na kwestię wadliwego powołania prezesa i wiceprezesa trybunału, deficyt niezależności i niezawisłości oraz braku stabilności podstaw normatywnych. Z tych względów wnioskodawcy proponują zastąpienie obowiązujących ustaw regulujących działanie TK nową ustawą, by stworzyć „trwałe podstawy normatywne pozwalające na odbudowę autorytetu TK” oraz „przywrócić efektywną, rzetelną i niezależną kontrolę konstytucyjności prawa w Polsce”. Trybunał Konstytucyjny w obecnym kształcie utracił bowiem, w ocenie wnioskodawców, zdolność do realizacji zadań wyznaczonych mu przez Konstytucję RP. Projekt przewiduje m.in. zmianę sposobu wyboru 15 sędziów TK. Ma ich wybierać Sejm większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (dotychczas wymagane było uzyskanie bezwzględnej większości głosów). Na stanowisko sędziego trybunału będzie mogła zostać wybrana osoba w wieku od 40 do 70 lat, wyróżniająca się wiedzą prawniczą oraz posiadająca kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego. Osoba sprawująca mandat posła, senatora, posła do Parlamentu Europejskiego lub wchodząca w skład Rady Ministrów będzie mogła ubiegać się o stanowisko sędziego TK, jeżeli od wygaśnięcia mandatu lub zakończenia pełnienia funkcji członka Rady Ministrów upłynęły co najmniej cztery lata. Podobne ograniczenie dotyczy członków partii politycznych. Rozszerzony zostanie krąg podmiotów uprawnionych do zgłoszenia kandydata na sędziego (m.in. o Prezydenta RP, grupę senatorów i samorządy prawnicze). Zmiany dotyczyć będą także postępowania przed TK, w tym przepisów dotyczących kształtowania składów orzekających – będą one losowane, a nie, jak obecnie, wyznaczane przez Prezesa TK. Projekt ustawy wprowadzającej zawiera regulacje przejściowe i dostosowujące, niezbędne do wejścia w życie nowej ustawy. Projekt przewiduje m.in., że orzeczenia wydane przez TK w nieprawidłowym składzie zostaną unieważnione, z wyjątkiem tych, które zostały wydane w postępowaniu wszczętym na podstawie skargi konstytucyjnej lub pytania prawnego, a następnie stanowiły podstawę wznowienia postępowania lub wydania orzeczenia bądź decyzji w sprawie indywidualnej.

Uchwalone ustawy

Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (pierwotny druk sejmowy nr 275), która wprowadza tzw. wakacje składkowe, tj. urlop od składek na ubezpieczenia społeczne przez jeden miesiąc w ciągu roku dla najmniejszych firm. Osoby korzystające z „wakacji składkowych” nadal pozostaną uczestnikami systemu ubezpieczeń społecznych, co pozwoli uniknąć negatywnych konsekwencji wynikających z „czasowego wypadnięcia z systemu”, m.in. dla gromadzenia odpowiedniego stażu i kapitału emerytalnego. Korzystający z urlopu od składek zachowają też ciągłość ubezpieczenia chorobowego. Miesięczne zwolnienie z obowiązku składkowego nie będzie wymagało formalnego zawieszenia własnej działalności. W okresie wakacji składkowych składki będą finansowane z budżetu państwa w ramach dotacji do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Z wakacji składkowych skorzystać będą mogły osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów ustawy – Prawo przedsiębiorców lub innych przepisów szczególnych. Zwolnienia dotyczyć będą przedsiębiorców, którzy pod względem wielkości i skali działalności spełniają warunki zbliżone do definicji mikroprzedsiębiorcy, tj. zatrudniają nie więcej niż dziewięciu pracowników oraz ich roczne przychody nie przekraczają 2 mln euro. Projektowane rozwiązania mają zacząć obowiązywać od 1 listopada 2024 r. 

Izba uchwaliła także ustawę o ochronie sygnalistów (pierwotny druk sejmowy nr 317). Chodzi o osoby, które pracują w sektorze prywatnym lub publicznym i zgłaszają naruszenia prawa lub ujawniają informacje albo uzasadnione podejrzenia naruszenia prawa. Sygnaliści będą mogli zgłaszać naruszenie prawa niezależnie od podstawy i formy świadczenia pracy lub pełnienia służby. Może to być więc m.in. umowa o pracę, umowa cywilnoprawna, prowadzenie działalności gospodarczej, kontrakt menedżerski, wolontariat, staż, praktyka czy służba wojskowa. Instytucją odpowiedzialną za udzielanie wsparcia sygnalistom będzie Rzecznik Praw Obywatelskich. Na skutek jednej z przyjętych poprawek Senatu usunięto prawo pracy z katalogu naruszeń prawa, których zgłoszenie lub ujawnienie publiczne przez sygnalistę podlega przepisom ustawy. Jak wskazano w uzasadnieniu poprawki, prawo pracy UE oraz polski Kodeks pracy zawierają szereg gwarancji chroniących pracowników ujawniających naruszenia prawa pracy, dlatego ta gałąź prawa nie została objęta przepisami ustawy. Ustawa ma wchodzić w życie etapami, tj. w sektorze prywatnym we wrześniu br., natomiast w sektorze publicznym pod koniec grudnia 2024 r.

W planach lipcowych posiedzeń Sejmu znalazło się także rozpatrzenie uchwały Senatu do rządowej nowelizacji ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa (pierwotny druk sejmowy nr 219). Jedna z poprawek daje możliwość kandydowania w pierwszych wyborach do Krajowej Rady Sądownictwa na nowych zasadach sędziom, którzy objęli stanowisko w wyniku wniosku o powołanie sędziego, przedstawionego Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej przez Krajową Radę Sądownictwa ukształtowaną z zastosowaniem dotychczasowych przepisów (tj. w składzie której zasiadali sędziowie wybrani przez Sejm)¹.

¹ Szersze omówienie założeń uchwalonej ustawy zob. „Radca Prawny” nr 213/maj–czerwiec 2024 r.

Wejście w życie

Od 1 lipca 2024 r. obowiązuje ustawa o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 854), która przewiduje m.in. przedłużenie do dnia 30 września 2025 r. okresu, w którym pobyt na terytorium Polski obywateli Ukrainy przybyłych w związku z działaniami wojennymi jest uznawany za legalny. Przedłużony zostanie też m.in. związany z tym dostęp do świadczeń zdrowotnych, rodzinnych i socjalnych. Ustawa uszczelnia system ich przyznawania i wypłacania. Przewidziano m.in. odejście od potwierdzania tożsamości przy nadawaniu numeru PESEL w oparciu o różne dokumenty przedstawiane przez cudzoziemców bądź oświadczenie – niezbędny w tym celu będzie ważny dokument paszportowy. Po 30 czerwca 2024 r. wygasł przepis, który przewidywał możliwość uzyskania świadczenia pieniężnego za zapewnienie zakwaterowania obywatelom Ukrainy. Przyznanie i wypłacanie dziecku obywatela Ukrainy świadczenia wychowawczego lub świadczenia „Dobry start” uwarunkowane będzie natomiast realizacją obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego albo obowiązku nauki. Prawo do opieki zdrowotnej zostanie utrzymane wyłącznie dla osób, których pobyt w Polsce uznaje się za legalny zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy o pomocy, tj. dla osób korzystających z ochrony czasowej, nie zaś dla korzystających z zezwolenia na pobyt. Uzyskanie karty pobytu i w konsekwencji zezwolenia na pobyt czasowy obejmie przede wszystkim tych wysiedleńców z terytorium Ukrainy, którzy w Polsce przebywają już od dłuższego czasu, natomiast pominięte zostaną te osoby, które przybyły do naszego kraju tuż po ataku rosyjskim w lutym 2022 r. i udały się do innych państw albo powróciły na terytorium Ukrainy.