Znajomość języka obcego to nie tylko, trawestując Goethego,
?wielokrotność bycia człowiekiem?, ale już standard we współczesnym świecie. Od dawna jednak toczy się spór o to, czy biegłość w dwóch lub więcej językach obcych stanowi przewagę w codziennym życiu. Czy takie osoby są bardziej utalentowane lub predestynowane bardziej do czegoś niż inni?
Jarosław
Bełdowski-prezes Polskiego Stowarzyszenia Ekonomicznej Analizy Prawa, pracownik naukowy Szkoły Głównej Handlowej
To zaskakujące, ale dawno temu tak rozumianą dwujęzyczność wiązano z negatywnymi skutkami. Przeprowadzone badania w Stanach Zjednoczonych wskazywały bowiem, że dwujęzyczność wiąże się? z niższym ilorazem inteligencji. Jak to jednak bywa w naukach społecznych, poniewczasie zorientowano się, że nie do końca właściwie została zbudowana grupa badawcza. Składała się ona bowiem przede wszystkim z imigrantów, którzy nie zawsze rozumieli język, w którym przeprowadzane były testy, nie wspominając o ich niedożywionym stanie zdrowotnym. Jednakże w ostatnim czasie pojawiły się liczne badania wskazujące na przewagę dwujęzycznych nad tymi, którzy władają tylko jednym językiem. Podkreśla się
w nich zarówno zmniejszoną podatność na demencję starczą u dwujęzycznych, jak i też posiadanie zdolności robienia wielu rzeczy w tym samym czasie (z zachowaniem jakości), co określane jest z angielskiego jako umiejętność ?kontroli wykonawczej? (executive control). Nie do końca jednak wiadomo, dlaczego tak się dzieje?
Jeżeli nie do końca wiadomo, dlaczego coś się dzieje, to w nauce poszukuje się sposobów na wyjaśnienie tego, co przybiera najczęściej postać teorii w naukach społecznych. I tak ukuta została teoria, że demencja jest wolniejsza, bo jeżeli ktoś mówi w jednym języku, to tłumi ten drugi, ale to już stymuluje nasze szare komórki. Nie możemy jednak zapominać, że aby ?coś? zostało nazwane ?teorią? w naukach społecznych, musi być poddane falsyfikacji, a także replikacji w późniejszych badaniach. To ostatnie wcale nie jest takie oczywiste, bo w tej dekadzie obalonych zostało szereg ?wielkich? eksperymentów, które prowadziły do określonych wniosków, a których nie można było powtórzyć. Wspomnieć tylko należy więzienny eksperyment profesora Zimbardo polegający na wyznaczeniu ról więźniów i strażników. Problem w tym, że relacja różni się od tego, co mówią jego uczestnicy, a co ostatecznie znalazło się
w publikacji naukowej, a w dodatku trudno powtórzyć ten eksperyment.
By tego unikać, najczęstszą wówczas strategią naukową jest odrzucenie ?wielkiej? teorii na rzecz wąskiej podlegającej określonym założeniom. W przypadku dwujęzyczności przybiera to postać badania, np. znajomości diametralnie różnych języków, a także przyjrzenia się dialektom. Preferowane do tego są oczywiście miejsca, w których koegzystuje wielość dialektów lub wręcz obecne są odrębne języki. Takim miejscem są np. Baleary, gdzie kataloński ściera się z hiszpańskim, a grupa naukowców przeprowadziła interesujące badania na 112 osobach dwujęzycznych[1]. W badaniach na tych wyspach wzięte pod uwagę zostały różne czynniki, np. wiek, w którym uzyskano zdolność mówienia w drugim języku, biegłość w obu językach oraz częstotliwość zamieniania języków. Okazało się w ramach tych badań, że właśnie ten ostatni czynnik najsilniej wiązał się
z kontrolą wykonawczą. Czyli im częściej możemy zmieniać język, tym nasza zdolność ?kontroli wykonawczej? będzie wyższa. W pracy radcy prawnego oczywiście dominuje język rodzimy. Nieraz trzeba wyraźnie powiedzieć to klientowi, który chciałby nie tylko dwujęzyczności, lecz też dwujurysdykcyjności, jeżeli zajdzie taka potrzeba. Nie ma oczywiście badań wśród radców prawnych, czy dwujęzyczność ma znaczenie, ale zważywszy na to, że obcokrajowcy gotowi są zapłacić więcej za poradę prawną, jeżeli ktoś jest w stanie im wyjaśnić w ich rodzimym języku, o co chodzi, twierdzę, iż ma to znaczenie w wysokości wystawianych faktur. Taką jednak hipotezę należałoby również poddać falsyfikacji?
[1] V. A. Sanchez-Azanza, R. López Penades, D. Adrover-Roig, More similitudes than differences between bilinguals and monolinguals on speeded and demand-varying executive tasks, ?Language, Cognition and Neuroscience? 2019, vol. 35, nr 8, https://doi.org/10.1080/23273798.2019.1706752, dostęp: [dostęp: 13 stycznia 2022 r.].
