Czy utworzenie Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego może dawać podstawy do wznowienia postępowania dyscyplinarnego radców prawnych? Czy powołanie sędziów w świetle aktualnie obowiązujących przepisów stanowi przesłankę bezwzględnej przyczyny odwoławczej polegającej na nienależytym obsadzeniu sądu? Jakie argumenty należy wskazać, aby sąd zajął się wnioskiem o wznowienie postępowania?
Na mocy ustawy z 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym została utworzona Izba Dyscyplinarna, która zgodnie z przepisami miała zająć się sprawami dyscyplinarnymi prawniczych zawodów zaufania publicznego. W świetle art. 27 § 1 pkt 1 lit. b tiret 1 ustawy o Sądzie Najwyższym przed Izbą Dyscyplinarną SN rozpoznawane są sprawy dyscyplinarne radców prawnych. Nowo utworzona izba jest właściwa do rozpoznawania kasacji od orzeczeń wydanych przez Wyższy Sąd Dyscyplinarny Krajowej Izby Radców Prawnych w drugiej instancji, a także jest izbą właściwą do rozpoznawania wniosków o wznowienie postępowania.
Izba Dyscyplinarna SN pierwsze orzeczenia w sprawach dyscyplinarnych wydała pod koniec 2018 r. Jednemu z nich poświęcamy niniejszy artykuł.
WNIOSEK O WZNOWIENIE POSTĘPOWANIA
Pismem ze stycznia 2020 r. obrońca obwinionego radcy prawnego złożył wniosek, kierowany do Izby Karnej Sądu Najwyższego, o wznowienie postępowania zakończonego postanowieniem Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego.
W wyżej przywołanym postanowieniu Sąd Najwyższy oddalił jako oczywiście bezzasadną kasację obwinionego, wniesioną od orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego Krajowej Izby Radców Prawnych, wydanego na początku 2018 r.
Jako podstawę wznowienia postępowania wnioskodawca wskazał uchybienie polegające na tym, że w wydaniu orzeczenia brała udział ? jego zdaniem ? osoba nieuprawniona poprzez udział w składzie sądu orzekającego osób powołanych na urząd sędziów Sądu Najwyższego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw. Wnioskodawca wniósł o uchylenie wskazanego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Najwyższemu, powołując się na wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 19 listopada 2019 r., w połączonych sprawach C-585/18, C-624/18 i C-625/18. Zdaniem wnioskodawcy treść ww. wyroku TSUE przesądza o konieczności wznowienia przedmiotowego postępowania.
Izba Dyscyplinarna Sądu Najwyższego rozpoznała jeden z pierwszych wniosków w przedmiocie wznowienia postępowania (licząc od momentu powstania Izby Dyscyplinarnej SN), wydając rozstrzygnięcie o braku podstaw do wznowienia z urzędu postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem Sądu Najwyższego oddalającego kasację od orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego KIRP. W uzasadnieniu postanowienia Sąd Najwyższy wskazał na najważniejsze kwestie związane ze wznowieniem postępowania, które jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie karne czy dyscyplinarne. Zdaniem Sądu Najwyższego głównym celem wznowienia postępowania jest stworzenie możliwości wyeliminowania pomyłek lub uchybień, mających wpływ na treść prawomocnego orzeczenia, które to ? w dużym stopniu ? były niezależne od sądu.
Przepisem, który reguluje kwestie wznowienia postępowania, jest art. 540 k.p.k. W świetle przytoczonego przepisu postępowanie sądowe wznawia się:
- jeżeli w związku z postępowaniem dopuszczono się przestępstwa, a istnieje uzasadniona podstawa do przyjęcia, że mogło ono mieć wpływ na treść orzeczenia,
- jeżeli po wydaniu orzeczenia ujawnią się nowe fakty lub dowody, nieznane przedtem ani sądowi, ani stronom, które wskazują na wady orzeczenia wymienione w art. 540 § 1 pkt 2 lit. a?c k.p.k.,
- w przypadku utraty mocy lub zmiany przepisu prawnego, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie, gdy nastąpiło to w wyniku orzeczenia wydanego przez Trybunał Konstytucyjny,
- w przypadku rozstrzygnięcia organu międzynarodowego, działającego na mocy umowy międzynarodowej, ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską.
Wnioskodawca w swoim piśmie ze stycznia 2020 r. nie wskazał żadnej z przesłanek zawartych w art. 540 k.p.k. Powołał się natomiast na przepis art. 542 § 3 k.p.k., zgodnie z którym postępowanie wznawia się w razie ujawnienia jednego z uchybień wymienionych w art. 439 § 1 k.p.k. (bezwzględne przyczyny odwoławcze). Zdaniem wnioskodawcy w niniejszej sprawie w wydaniu orzeczenia z końcem 2018 r. Sąd Najwyższy był nienależycie obsadzony, tj. w procedowaniu brały udział osoby nieuprawnione, powołane na urząd sędziów Sądu Najwyższego na wniosek KRS ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw.
WZNOWIENIE TYLKO Z URZĘDU
Sąd Najwyższy wskazał, że strona postępowania nie ma możliwości prawnych do skutecznego formułowania wniosku o wznowienie postępowania, w oparciu o przepis art. 542 § 3 k.p.k. W uchwale SN składu siedmiu sędziów z 24 maja 2005 r. (I KZP 5/05) Sąd Najwyższy wskazał, że wznowienie postępowania na podstawie art. 542 § 3 k.p.k. w związku z art. 439 § 1 k.p.k. może nastąpić tylko z urzędu, nie zaś na wniosek strony. W uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego znajdujemy poparcie powyższej tezy argumentami przemawiającymi za ugruntowanym orzecznictwem i doktryną w tym zakresie. W związku z powyższym pismo wnioskodawcy mogłoby zostać potraktowane jedynie jako impuls mogący posłużyć do zainicjowania wznowienia postępowania z urzędu jedynie w sytuacji faktycznego zaistnienia bezwzględnych podstaw odwoławczych, wskazanych w art. 542 § 3 k.p.k. w zw. z art. 439 § 1 k.p.k. (postanowienie SN z 9 lutego 2005 r., II KO 38/04).
W dalszej części uzasadnienia Sąd Najwyższy wskazuje na dwie okoliczności, które przemawiają za brakiem podstaw do wznowienia przedmiotowego postępowania.
Po pierwsze Sąd Najwyższy powołuje się na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 28 stycznia 2020 r. (Kpt 1/20), w którym to trybunał uznał za niedopuszczalne stosowanie art. 439 § 1 k.p.k., w rozumieniu przyjętym w uchwale składu połączonych izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2020 r. (BSA 1-4110-1/2020), zapadłej w niepełnym składzie izb, po arbitralnym wyłączeniu od orzekania niektórych sędziów orzekających w tych izbach, która to w dużej mierze została oparta na wcześniej wspomnianym wyroku TSUE.
Po drugie orzeczenie TSUE z 19 listopada 2019 r. w żaden sposób nie przesądza o zasadności wniosku o wznowienie przedmiotowego postępowania. W orzeczeniu TSUE wskazał na pewne warunki, które musi spełniać niezależny sąd, nie stwierdzając jednocześnie o statusie Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego. Decyzję w tej sprawie TSUE pozostawił sądom krajowym.
Kolejnym argumentem przemawiającym za zasadnością rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego w niniejszej sprawie jest przytoczone w uzasadnieniu orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 20 kwietnia 2020 r. (U 2/20), w którym trybunał orzekł, że uchwała składu połączonych izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 23 stycznia 2020 r. jest niezgodna z:
- art. 179, art. 144 ust. 3 pkt 17, art. 183 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 8 ust. 1 oraz art. 7 i art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
- art. 2 i art. 4 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej;
- art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie 4 list opada 1950 r., zmienionej następnie protokołami nr 3, nr 5 i nr 8 oraz uzupełnionej protokołem nr 2.
AKTUALNA UCHWAŁA
Trybunał Konstytucyjny zajął stanowisko, że aktualna pozostaje uchwała Sądu Najwyższego z 10 kwietnia 2019 r. (II DSI 54/18), zgodnie z którą udział w składzie sądu osoby, która została powołana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego w następstwie procedury zainicjowanej obwieszczeniem Prezydenta RP, wydanym bez kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów oraz na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, ukształtowanej w zakresie udziału
w niej sędziów w wyniku wyboru przez Sejm RP 15 sędziów, w trybie określonym przepisami ustawy z 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw, nie narusza wynikającego z art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności prawa do rozpoznania spraw przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą, wskutek czego osoba w nim zasiadająca nie jest osobą nieuprawnioną do orzekania w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 1 k.p.k.
W związku z powyższym pierwsza ze spraw z wniosku o wznowienie postępowania po utworzeniu Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego została rozstrzygnięta. Czy końcowy wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej rozstrzygnie polską sprawę w jasny i przejrzysty sposób? Tego dowiemy się być może jeszcze w tym roku.
