Trwają zaawansowane prace nad projektem ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej. Akt ten zastąpi obecnie obowiązującą ustawę z 15 grudnia 2016 r. o tym samym tytule.
radca prawny w kancelarii Wardyński i Wspólnicy (praktyka prawa konkurencji). Specjalizuje się w sprawach z obszaru ochrony konsumentów oraz prawa antymonopolowego.
Wprowadzane zmiany wynikają z konieczności wdrożenia do krajowego porządku prawnego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/633 z 17 kwietnia 2019 r. w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych w relacjach między przedsiębiorcami w łańcuchu dostaw produktów rolnych i spożywczych (?dyrektywa 2019/633?), która w pewnym zakresie wykracza poza rozwiązania przyjęte w obecnie obowiązujących przepisach.
Termin na wdrożenie dyrektywy 2019/633 upływa 1 listopada 2021 r. Niniejszy artykuł dotyczy najnowszej wersji projektu ustawy.
Ochrona słabszej strony umowy
Celem zarówno obecnie obowiązujących przepisów, jak i projektu nowej ustawy jest poprawa sytuacji słabszych stron umów w sektorze rolno-spożywczym. Jak zauważono w preambule dyrektywy 2019/633: ?chociaż ryzyko biznesowe jest nieodłącznie związane z każdą działalnością gospodarczą, produkcja rolna jest szczególnie obciążona niepewnością ze względu na zależność od procesów biologicznych oraz warunków pogodowych. Niepewność tę powiększa fakt, że produkty rolne i spożywcze są w mniejszym lub większym stopniu towarami psującymi się i sezonowymi?.
Podobnie jak ma to miejsce obecnie, projektowane przepisy zakazują nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej nabywcy względem dostawcy oraz dostawcy względem nabywcy, co stanowi o symetrycznej ochronie obu stron umowy. Jest to rozwiązanie, które wykracza poza regulacje przewidziane w dyrektywie 2019/633.
Rozszerzenie definicji produktów rolnych i spożywczych
Obecnie obowiązująca ustawa obejmuje swym zakresem produkty przeznaczone do spożycia przez ludzi lub takie, których spożycia przez ludzi można się spodziewać.
Projekt nowej ustawy poprzez odesłanie do załącznika I TFUE rozszerza dotychczasowe rozumienie produktów rolnych i spożywczych m.in. o pasze, zwierzęta żywe, nasiona i owoce oleiste będące przedmiotem produkcji rolników.
Wprowadzenie definicji produktów łatwo psujących się
Projektowana ustawa w ślad za postanowieniami dyrektywy 2019/633 wprowadza nową, odrębną definicję produktów łatwo psujących się.
Zgodnie z art. 3 pkt 6 projektu ustawy za łatwo psujące się produkty rolne i spożywcze uznaje się te produkty, które ze względu na swoją naturę lub etap przetwarzania mogą przestać nadawać się do sprzedaży w ciągu 30 dni od zebrania, wyprodukowania lub przetworzenia.
Nowa definicja nabywcy
Jak wynika z dyrektywy 2019/633, organy publiczne przy zakupie produktów rolnych i spożywczych powinny podlegać tym samym standardom co przedsiębiorcy. W związku z powyższym projekt ustawy wprowadza nową definicję ?nabywcy?, rozszerzając ją o kategorię podmiotów publicznych poprzez odesłanie do listy podmiotów wymienionych w art. 4 ustawy ? Prawo zamówień publicznych.
Z kolei definicja ?dostawcy? nie uległa zmianie. Jest to przedsiębiorca, który wytwarza lub przetwarza produkty rolne lub spożywcze bądź odpłatnie zbywa je nabywcy.
Katalog nieuczciwych praktyk
Celem dyrektywy 2019/633 jest ustanowienie minimalnego unijnego standardu ochrony. Przepisy omawianej dyrektywy wprowadzają katalog praktyk zakazanych bezwzględnie i względnie.
Polski projektodawca zamierza pozostać przy klauzuli generalnej ?nieuczciwych praktyk?, co ma umożliwić szersze zastosowanie przepisów tej ustawy (nie tylko do przypadków skatalogowanych). Tak więc w dalszym ciągu wykorzystywanie przewagi kontraktowej jest nieuczciwe, jeżeli jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i zagraża istotnemu interesowi drugiej strony albo narusza taki interes (art. 6 projektu ustawy). Co istotne, w projekcie ustawy wprost przewidziano, że praktyki wymienione w katalogu praktyk zakazanych nie będą podlegać ocenie w świetle przesłanek określonych w wyżej wymienionym przepisie (art. 9 projektu ustawy).
Poza tym, w ślad za ustawodawcą unijnym, w art. 8 projektu ustawy zawarto listę zakazanych praktyk z podziałem na praktyki bezwzględnie i względnie zakazane. W szczególności za praktyki bezwzględnie zakazane (tj. uznawane za nieuczciwe ze względu na sam ich charakter i niepodlegające swobodzie kontraktowej stron) uznane zostaną:
- anulowanie przez nabywcę zamówienia w terminie krótszym niż 30 dni przed przewidywanym terminem dostarczenia łatwo psujących się produktów rolnych lub spożywczych,
- jednostronna zmiana przez nabywcę warunków umowy w zakresie np. częstotliwości, sposobu realizacji, miejsca, terminu, warunków płatności lub cen,
- nieuzasadnione obniżanie należności z tytułu dostarczenia produktów rolnych lub spożywczych po ich przyjęciu przez nabywcę,
- żądanie przez nabywcę od dostawcy płatności niezwiązanych ze sprzedażą produktów rolnych lub spożywczych.
Z kolei warunkowo dozwolone są praktyki polegające m.in. na:
- zwrocie przez nabywcę dostawcy niesprzedanych produktów rolnych lub spożywczych, bez zapłaty za te produkty lub za ich unieszkodliwianie,
- pobieraniu od dostawcy opłaty stanowiącej warunek przechowywania, prezentowania lub oferowania do sprzedaży jego produktów rolnych lub spożywczych bądź udostępniania takich produktów na rynku,
- żądaniu przez nabywcę od dostawcy zapłaty za prowadzenie przez nabywcę marketingu produktów rolnych lub spożywczych.
Wyżej wymienione warunkowo dozwolone praktyki nie zostaną uznane za nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej, o ile zostaną one (zgodnie z art. 8 ust. 2 pkt 1
projektu ustawy):
- po pierwsze, uzgodnione przez dostawcę i nabywcę,
- po drugie, wprost i jednoznacznie określone w umowie,
- oraz po trzecie, uznane przez nabywcę i dostawcę za dozwolone.
Warto zwrócić uwagę, że art. 8 projektu ustawy wymienia jako praktykę bezwzględnie zakazaną nieuzasadnione obniżanie należności z tytułu dostarczenia produktów rolnych lub spożywczych po ich przyjęciu przez nabywcę w całości albo w umówionej części, w szczególności na skutek żądania udzielenia rabatu. Omawiana praktyka wykracza poza katalog przypadków określonych w dyrektywie 2019/633.
Jak wynika z uzasadnienia do projektu ustawy, wprowadzenie zakazu stosowania tej praktyki podyktowane jest sytuacją na polskim rynku rolno-spożywczym, w tym postępowaniami prowadzonymi przez Prezesa UOKiK dotyczącymi rabatów stosowanych przez sieci handlowe.
Przypomnieć należy, że w grudniu 2020 r. Prezes UOKiK nałożył na Jeronimo Martins Polska SA karę pieniężną w wysokości aż 723 mln zł z tytułu naruszenia zakazu nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi. Zakwestionowana praktyka polegała na pobieraniu przez tę sieć handlową środków pieniężnych w postaci udzielanych przez dostawców rabatów na podstawie zawieranych na koniec okresu rozliczeniowego porozumień, bez uzgodnienia przed rozpoczęciem danego okresu rozliczeniowego wysokości tych rabatów oraz warunków ich przyznania (decyzja Prezesa UOKiK nr RBG-13/2020).
Znacząca dysproporcja w potencjale ekonomicznym
Dla stwierdzenia przewagi kontraktowej jednej ze stron stosunku prawnego konieczne jest wykazanie znacznej dysproporcji w potencjale ekonomicznym na korzyść silniejszego ekonomicznie podmiotu. Jest to rozwiązanie znane obecnie obowiązującym przepisom. Zasadnicza zmiana polega na tym, że wprost z ustawy będzie wynikać, iż przewagę kontraktową ustala się w oparciu o obrót generowany przez dostawcę i nabywcę. Projekt ustawy wprowadza określone progi obrotowe, które są zgodne z progami zawartymi w dyrektywie 2019/633.
W obecnej ustawie brak jest takiej regulacji. Jednakże Prezes UOKiK w swojej praktyce decyzyjnej stosował już powyższe rozwiązanie dla ustalenia przewagi kontraktowej, bazując właśnie na przepisach dyrektywy 2019/633 (decyzja Prezesa UOKiK nr RBG-13/2020).
Należy też zwrócić uwagę, że w toku prac nad projektem ustawy dodano nowy ustęp do art. 7 projektu ustawy. Zgodnie z nim do obliczania obrotu nabywcy i dostawcy zastosowanie znajdą przepisy załącznika nr I rozporządzenia Komisji (UE) nr 651/2014 z 17 czerwca 2014 r. uznającego niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 traktatu. Jest to rozwiązanie przewidziane w dyrektywie 2019/633, którego brakowało w pierwotnym brzmieniu projektu ustawy. Uwagę na ten brak zwracał m.in. Prezes UOKiK, wskazując, że bez odpowiedniego zapisu w wielu przypadkach nie będzie można ocenić faktycznego potencjału ekonomicznego podmiotów wchodzących w skład grupy kapitałowej.
