15 lutego br. weszły w życie przepisy ustawy z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 1606), potocznie nazywanej ustawą Kamilka. Nowe regulacje
mają na celu zapewnienie ochrony małoletnim, którzy stali się ofiarami przemocy.
Nazwa ustawy upamiętnia Kamila – tragicznie zmarłego ośmioletniego chłopca z Częstochowy, który został zakatowany przez swojego ojczyma. Ta tragedia wiosną 2023 r. wstrząsnęła Polską. Śmierć chłopca zapoczątkowała narodową dyskusję na temat wzmocnienia ochrony dzieci przed przemocą.
Zmiany w ustawie o przeciwdziałaniu zagrożeniom na tle seksualnym
Nowelizacją zmieniono m.in. ustawę z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym (która od 15 lutego br. zmieniła tytuł na: ustawa o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich).
W ustawie dodano nowy rozdział o standardach ochrony małoletnich, która dotyczy m.in. przedszkoli, szkół, placówek oświatowo-wychowawczych, poradni psychologiczno-pedagogicznych, podmiotów świadczących usługi hotelarskie oraz turystyczne. Ich dyrektorzy muszą zapewnić wdrożenie określonych zasad.
Ustawa m.in. rozszerza katalog podmiotów, które będą podlegały weryfikacji przy użyciu rejestru przestępców seksualnych, nakładając na pracodawców obowiązek weryfikacji pracowników w Rejestrze Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym. Nałożone obowiązki dotyczą pracodawców i innych organizatorów w zakresie działalności związanej z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletnich, lub z opieką nad nimi oraz osób zatrudnianych i dopuszczanych do takiej działalności. Pracodawcy (a także inni organizatorzy) prowadzący działalność wiążącą się z kontaktami pracowników z dziećmi przed nawiązaniem stosunku pracy (lub dopuszczeniem danej osoby do takiej działalności) mają obowiązek zweryfikować daną osobę w Rejestrze Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym, zaś pracownicy mają obowiązek pozyskania i przedłożenia odpłatnych zaświadczeń z Krajowego Rejestru Karnego. Obowiązek weryfikacji dotyczy nie tylko pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, lecz również innych osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych. Dokument potwierdzający weryfikację danej osoby pracodawca (lub inny organizator) załącza do akt osobowych pracownika albo do dokumentacji osoby dopuszczonej do takiej działalności. Dopiero zatem po dokonaniu weryfikacji pracodawca będzie miał możliwość zatrudnienia kandydata. Należy pamiętać, że brak weryfikacji pracowników i innych osób dopuszczonych do takiej działalności podlega karze (aresztu, ograniczenia wolności albo grzywnie), karze podlega również dopuszczenie do pracy (lub innej działalności) osoby, wobec której został wydany zakaz zajmowania stanowisk, wykonywania zawodów albo działalności związanych z wychowaniem, edukacją, leczeniem małoletnich lub z opieką nad nimi, jeśli pracodawca wiedział o orzeczonych zakazach. Nowe przepisy przewidują, że Państwowa Inspekcja Pracy będzie sprawdzać, czy pracodawca dokonał weryfikacji pracownika przed nawiązaniem z nim stosunku pracy. Co więcej, będzie ona zobowiązana do zawiadomienia policji lub prokuratury, jeśli stwierdzi naruszenie przez pracodawcę nowych obowiązków weryfikacji pracowników.
Obowiązek analizy przypadków przemocy wobec dzieci
Jednym z najważniejszych elementów ustawy jest wprowadzenie procedury tzw. Serious Case Review, czyli obowiązku analiz najpoważniejszych przypadków przemocy wobec dzieci, na skutek których małoletni poniósł śmierć lub doznał ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Analiza zdarzeń ma na celu ustalenie przyczyn braku odpowiednich działań przed wyrządzeniem krzywdy dziecku oraz wypracowanie metod zapobiegania podobnym zdarzeniom w przyszłości.
Jednym z elementów ustawy jest powołanie przez Ministra Sprawiedliwości Zespołu do spraw Ochrony Małoletnich, składającego się z przedstawicieli instytucji rządowych, środowisk naukowych, organizacji pozarządowych, kościołów i związków wyznaniowych. Zadaniem zespołu będzie między innymi opracowanie ogólnopolskiej strategii walki z przestępczością seksualną wobec dzieci.
Dodatkowo ustawa obliguje sędziów orzekających w sprawach z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego do udziału w specjalistycznych szkoleniach. Celem tych szkoleń jest zwiększenie umiejętności rozpoznawania przez sędziów symptomów krzywdzenia dziecka i zapewnienie jego dobra w sytuacji sporu między rodzicami albo opiekunami.
Standardy ochrony małoletnich
Oprócz wymogów weryfikacji pracowników ustawa nakłada również na przedsiębiorców wymóg spełniania i stosowania standardów ochrony małoletnich. Te zmiany są częścią szerszych działań mających na celu zapewnienie dzieciom bezpieczeństwa w miejscach publicznych, w których przebywają lub które odwiedzają. Obowiązek ten dotyczy nie tylko placówek oświatowych, opiekuńczych czy wychowawczych, ale również podmiotów prowadzących usługi noclegowo-hotelarskie oraz turystyczne (w tym właścicieli obiektów noclegowych, szkoły, szpitale czy obiekty turystyczne). Zarówno placówki publiczne, jak i prywatne muszą wprowadzić i stosować standardy mające na celu ochronę dzieci przed przemocą i innymi zagrożeniami. Tak zwana ustawa Kamilka ma pomóc w tworzeniu bezpiecznego środowiska w placówkach działających na rzecz dzieci, w instytucjach publicznych i hotelach. Jako przykład wskazać należy, iż każda placówka medyczna, do której trafiają dzieci, powinna mieć standardy ich ochrony, niezależnie od tego, czy jest to podmiot publiczny, czy prywatny, czy ma podpisaną umowę z NFZ, czy nie. Ważna zmiana dotyczy m.in. właścicieli obiektów noclegowych; od teraz każda osoba prowadząca hotel, pensjonat czy agroturystykę będzie zmuszona do dokładnej identyfikacji relacji między dorosłym a dzieckiem.
Standardy te powinny określać w szczególności:
• zasady zapewniające bezpieczne relacje między małoletnim a personelem placówki lub organizatora, a w szczególności zachowania niedozwolone wobec małoletnich;
• wymogi dotyczące bezpiecznych relacji między małoletnimi;
• procedurę identyfikacji relacji dziecka z opiekunem;
• zasady korzystania z urządzeń elektronicznych z dostępem do Internetu;
• zasady i procedury podejmowania interwencji w sytuacji podejrzenia krzywdzenia (lub posiadania informacji o krzywdzeniu) małoletniego;
• procedury i osoby odpowiedzialne za składanie zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego;
• zasady weryfikacji personelu (m.in. nauczycieli, wychowawców i opiekunów oraz innych osób mających kontakt z małoletnim).
Standardy muszą być udostępnione na stronie internetowej oraz wywieszone w widocznym miejscu w lokalu w wersji zupełnej oraz skróconej, przeznaczonej dla małoletnich, która zawiera istotne dla nich informacje.
Zmiany w przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego
Jeżeli dziecko zostało ofiarą przestępstwa i żaden z rodziców nie może występować w jego imieniu, sąd lub prokurator będą wnioskować do sądu opiekuńczego o niezwłoczne wyznaczenie reprezentanta dziecka. Reprezentantem dziecka może być ustanowiony adwokat lub radca prawny, który wykazuje szczególną znajomość spraw dotyczących dziecka, tego samego rodzaju lub rodzajowo odpowiadających sprawie, w której wymagana jest reprezentacja dziecka, lub ukończył szkolenie dotyczące zasad reprezentacji dziecka, praw lub potrzeb dziecka. Osoby, które będą wykonywać tę funkcję, są zobowiązane przez sąd rodzinny do składania sprawozdań na temat tego, jak wykonują swoją pracę, nie rzadziej niż co cztery miesiące. Zmienia się też stawka wynagrodzenia reprezentanta. Do tej pory radcowie prawni jako kuratorzy otrzymywali 40% standardowej stawki pomocy prawnej z urzędu, po zmianach jest to 100% stawki.
Ustawa zmienia m.in. przepisy dotyczące wysłuchania dziecka. Będzie ono mogło nastąpić raz w toku postępowania, chyba że dobro dziecka wymaga ponownego przeprowadzenia tej czynności lub taką potrzebę zgłasza samo dziecko. Ponowne wysłuchanie przeprowadzać będzie ten sam sąd, jeśli nie jest to niemożliwe lub nie stoi temu na przeszkodzie dobro małoletniego. Jeżeli przed sądem dziecko odmawia udziału w wysłuchaniu, sąd odstępuje od tej czynności.
Nowe przepisy mają na celu zapewnienie ochrony małoletnim, którzy stali się ofiarami przemocy. Wprowadzenie ustawy jest reakcją na potrzebę zwiększenia bezpieczeństwa najmłodszych w różnych aspektach ich życia, zarówno w domu, jak i poza nim. Czas pokaże, czy skutecznie.
