Wchodzi to w grę tylko wtedy, gdy jest niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a dana okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. Z orzecznictwa wynika, że obie przesłanki muszą wystąpić łącznie, a sąd karny winien je traktować w sposób rygorystyczny. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie. Kodeks Etyki Radcy Prawnego zobowiązuje radcę prawnego do wykorzystania tego środka (art. 19).
Z obowiązku zachowania tajemnicy nie może zwolnić radcy prawnego klient, gdyż tajemnica zawodowa radcy prawnego stanowi dobro samo w sobie jako element prawidłowego i etycznego wykonywania tej profesji ? postanowienie Sądu Najwyższego z 15 listopada 2012 r., SDI 32/12.
Kończąc wprowadzenie, wypada też przypomnieć, że tajemnica obejmuje także dokumenty i korespondencję z klientem (art. 15 ust. 2 KERP), a kodeks w art. 20 zakazuje składania wniosku dowodowego o przesłuchanie w charakterze świadka innego radcy prawnego dla ustalenia okoliczności objętych obowiązkiem dochowania tajemnicy zawodowej.
Gdy obwinieni radcowie nawiązują do szczegółów spraw
A co z sytuacją, gdy radca prawny zostanie pozwany przez klienta o zwrot wynagrodzenia albo o odszkodowanie za nienależyte prowadzenie sprawy? Co, gdy klient złoży skargę na byłego pełnomocnika i rzecznik dyscyplinarny rozpocznie dochodzenie pod kątem naruszenia przez radcę prawnego np. art. 6 czy 12 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego? Zajmę się drugą z tych kwestii.
Ustawa o radcach prawnych milczy na ten temat. Natomiast Kodeks Etyki Radcy Prawnego zakazuje skorzystania z informacji objętych tajemnicą w interesie własnym (art. 16 KERP), choć zapewne nie ta sytuacja była główną przyczyną powstania takiego przepisu.
Zagadnienie to ma wymiar praktyczny, gdyż większość postępowań dyscyplinarnych dotyczy prawidłowości wykonywania przez radców prawnych ich obowiązków zawodowych. Broniąc się i starając wykazać, że działali, jak należy, obwinieni nawiązują do szczegółów prowadzonych spraw, załączają pisma procesowe i przytaczają okoliczności faktyczne. Czy popełniają w ten sposób delikt dyscyplinarny? Co ciekawe, odpowiedź na to pytanie zależy od tego, komu je zadać. Większość aplikantów radcowskich jest zdania, że tak, bo nie ma przepisu zwalniającego z tajemnicy. Natomiast wśród radców prawnych, szczególnie tych ze stażem, zdecydowanie przeważa pogląd, że nie, bo jak inaczej radca prawny miałby się bronić?
Wśród osób zajmujących się tematyką dyscyplinarną bezapelacyjnie dominuje ocena, że radca prawny, broniąc się w ten sposób, nie popełnia przewinienia. Choć i w tej grupie, wśród osób młodych, pojawiają się głosy przeciwne, o czym miałem okazję przekonać się podczas jednego z ostatnich spotkań.
Tajemnica zawodowa kontra prawo do obrony
W opisanej sytuacji mamy do czynienia z konfliktem dwóch wartości. Z jednej strony tajemnica zawodowa to istotny element godności zawodu zaufania publicznego, a z drugiej prawo do obrony, ochrony dobrego imienia i zabezpieczenia swoich interesów majątkowych.
Sędziowie i prokuratorzy prowadzący szkolenia dla sędziów i rzeczników dyscyplinarnych naszego samorządu wskazują na kontratyp stanu wyższej konieczności (art. 26 k.k.) jako możliwe rozwiązanie tej kolizji. Podobnie doktryna ? L. Korczak, komentarz do art. 15, teza 12 [w:] Kodeks Etyki Radcy Prawnego. Komentarz, red. T. Scheffler, Warszawa 2021oraz L. Korczak, komentarz do art. 3, tezy 25?27 [w:] Ustawa o radcach prawnych. Komentarz, red. T. Scheffler, Warszawa 2022.
Problem jednak w tym, że konstrukcja ta nie do końca odpowiada specyfice postępowania dyscyplinarnego, a jej odpowiednie stosowanie może doprowadzić do różnych wniosków.
W dyskusji powołuje się też art. 45 ust. 1 konstytucji dający każdemu prawo do sprawiedliwego procesu czy art. 77 ust. 2 konstytucji.
Zagadnieniem zajmowała się niedawnoKomisja Etyki i Wykonywania Zawodu Krajowej Rady Radców Prawnych w stanowisku z 13 lipca 2021 r. Zgodnie z nim w świetle aktualnie obowiązującego Kodeksu Etyki Radcy Prawnego radca prawny nie jest uprawniony do ujawniania informacji objętych tajemnicą zawodową radcy prawnego. Decyzja w przedmiocie odstąpienia od zasady określonej w art. 3 ust. 3 ustawy o radcach prawnych tudzież w art. 15 i 16 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego każdorazowo powinna być przez radcę prawnego wnikliwie przemyślana i wyważona, a z pewnością poprzedzona analizą, czy nie istnieje możliwość wykazania okoliczności istotnych bez ryzyka naruszenia obowiązku dochowania tajemnicy zawodowej. W stanowisku podkreślono, że?choć bezsporne jest, że zwolnieniem z obowiązku dochowania tajemnicy zawodowej nie jest objęte postępowanie dyscyplinarne prowadzone w trybie przepisów ustawy o radcach prawnych, to nie sposób nie dostrzec, iż w znakomitej większości przypadków radcowie prawni, związani tajemnicą zawodową, mogą zostać pozbawieni możliwości obrony swoich praw i wykazania, że swoim postępowaniem nie uchybili ani przepisom prawa, ani zasadom etyki. Wszystkie bowiem czynności, jakie wykonują, świadcząc pomoc prawną, oraz dokumenty, które tworzą bądź pozyskują, objęte są obowiązkiem nieujawniana wobec osób innych aniżeli ich klienci. Bezwzględny obowiązek zachowania reżimu tajemnicy zawodowej sprawia, że często możliwość skutecznego odparcia zarzutów dyscyplinarnych jest w zasadzie iluzoryczna. Skarżący ? niebędący radcą prawnym ? ma nieskrępowaną możliwość przedstawiania dowodów ? często także wybiórczo ? mających potwierdzać niewłaściwe postępowanie radcy prawnego, posądzony o nieetyczny czyn radca prawny nie ma natomiast instrumentów, aby dowieść, iż jego postawa spełnia normy zakreślone przez przepisy Kodeksu Etyki Radcy Prawnego czy też ustawy o radcach prawnych?. Komisja wskazała przy tym na konieczność jednoznacznego uregulowania tej sprawy poprzez nowelizację Kodeksu Etyki Radcy Prawnego.
W oczekiwaniu na jasne rozwiązania Zbliżający się Nadzwyczajny Krajowy Zjazd Radców Prawnych ma zająć się zmianami kodeksu. Miejmy więc nadzieję, że poruszone tu zagadnienie doczeka się niebawem jasnego rozwiązania. Podobnie jak wspomniane na wstępie ujawnienie tajemnicy zawodowej w sytuacji wytoczenia powództwa przez byłego klienta oraz w przypadku obrony radcy prawnego we własnej sprawie karnej czy konieczności wniesienia pozwu o zapłatę wynagrodzenia za świadczenie pomocy prawnej.
