Zawody prawnicze a nowe regulacje dotyczące przeciwdziałania praniu brudnych pieniędzy (AML)
W maju br. Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EBA) ogłosił konsultacje publiczne w sprawie projektów regulacyjnych standardów technicznych (RTS), przygotowywanych w kontekście nowych kompetencji powstającego unijnego Urzędu ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy (AMLA). Konsultacje obejmowały propozycje trzech pakietów RTS, które miałyby wspierać wdrażanie rozporządzenia AMLR i dyrektywy AMLD6.
Głos w debacie zabrała również Rada Adwokatur i Stowarzyszeń Prawniczych Europy (CCBE), która jako obserwator bierze udział w pracach Komisji Europejskiej w podgrupie ds. sektora niefinansowego (NFSS). Komisja AML CCBE przygotowała szczegółowe stanowisko wobec propozycji EBA – dokument ten skupia się na zagrożeniach wynikających z ewentualnego rozszerzenia obowiązywania RTS na zawody prawnicze.
Choć CCBE deklaruje świadomość, że omawiane RTS zostały zaprojektowane głównie z myślą o podmiotach finansowych, to wyraźnie wskazuje, że ich treść i język mają wpływ także na sektor niefinansowy – w tym w szczególności na zawody prawnicze. W tym kontekście Komisja AML CCBE wskazała kilka kluczowych zagadnień:
1. Brak proporcjonalności i uwzględnienia specyfiki zawodów prawniczych
CCBE podkreśla, że mechaniczne przeniesienie obowiązków zaprojektowanych dla banków na sektor usług prawnych byłoby błędem legislacyjnym i praktycznym. Prawnicze kancelarie, szczególnie małe i jednoosobowe, nie dysponują infrastrukturą, zasobami ani modelem operacyjnym zbliżonym do instytucji finansowych. Podkreślono, że np. pojęcia takie jak „onboarding klienta” czy „transakcje” nie mają przełożenia na typową relację klient–prawnik.
2. Potrzeba stworzenia odrębnych RTS dla zawodów prawniczych
W odpowiedzi na powyższe zastrzeżenia CCBE apeluje o opracowanie oddzielnych standardów technicznych dla sektora prawniczego, w pełni uwzględniających:
a) ograniczony zakres obowiązków AML, które u prawników są wyłącznie sytuacyjne (zgodnie z art. 3 ust. 3 AMLR), b) tajemnicę zawodową (legal professional privilege, LPP), c) obowiązki etyczne wynikające z prawa krajowego i europejskiego.
3. Krytyka nadmiernej sztywności przepisów RTS
W przeciwieństwie do elastycznego i ryzykowozorientowanego podejścia przewidzianego w rozporządzeniu AMLR projekt RTS często przyjmuje sztywną i obligatoryjną formułę („shall obtain”, „shall at least”), pozbawioną marginesu uznaniowości. Zdaniem CCBE grozi to powstaniem sytuacji, w której obowiązki fakultatywne staną się obligatoryjne, co podważy zasadę proporcjonalności i adekwatności.
4. Ochrona tajemnicy zawodowej i niezależności zawodów prawniczych
CCBE przypomina, że zgodnie z orzecznictwem ETPC oraz TSUE tajemnica zawodowa obejmuje nie tylko obronę w postępowaniu sądowym, ale także udzielanie porady prawnej, a osoby korzystające z usług prawnika muszą mieć gwarancję poufności. Proponowane rozwiązania, takie jak obowiązek natychmiastowego udostępniania informacji bankom (dotyczący rachunków powierniczych), mogą prowadzić do nieproporcjonalnej ingerencji w prawa podstawowe klientów i podważać zaufanie do profesji prawniczej.
5. Praktyczne i legislacyjne trudności z wdrożeniem
CCBE wskazuje na konkretne trudności techniczne i organizacyjne związane z wdrażaniem RTS w sektorze prawniczym, m.in.:
a) brak jednolitej infrastruktury cyfrowej, b) trudność w gromadzeniu proponowanych danych (np. liczby transakcji), c) ryzyko nadmiernego obciążenia małych kancelarii, d) nieadekwatność proponowanych mechanizmów sankcyjnych dla nadzoru sprawowanego przez samorządy zawodowe.
CCBE apeluje o dialog z zawodami prawniczymi i stworzenie dopasowanych standardów, które połączą skuteczne przeciwdziałanie przestępczości finansowej z ochroną praworządności, tajemnicy zawodowej i prawa do obrony.
Przemysław Kamil Rosiak
radca prawny, przewodniczący polskiej delegacji do CCBE
